Ovidius

Publius Ovidius Naso (43 KJK – 17AD) a oa ur barzh roman.

Metamorphoses (Treuzfurmadurioù)

Reustl : un tolz rust ha diaoz

— Chaos: rudis indigestaque moles (I , 7)

Ul loen nobloc'h, uheloc'h e boell ha graet evit gourc'hemenn d'ar re all a vanke c'hoazh : mab-den zo bet ganet

— Sanctius his animal mentisque capacius altae deerat adhuc et quod dominari in cetera posset: natus homo est (I, 76)

Tra ma stou al loened all war-du an douar, mad-den a savas e dal nobl hag a gasas e selloù war-du an oabl

— Pronaque quum spectent animalia cetera terram, os homini sublime dedit coelumque videre iussit et erectos ad sidera tollere vultus (I, 84)

Neuze an tad hollc'halloudus gant e gurun a foeltras Olympos hag a skarzhas Pelion a-ziwar Ossae

— Tum pater omnipotens misso perfregit Olympum fulmine et excussit subiecto Pelion Ossae (I, 154)

An danvez a voe koll war al labour

— Materiam superabat opus II, 5)

Dre hent ar c'hreiz ez i gant ar surentez vrasañ

— Medio tutissimus ibis (II, 137)

Piaouañ re am faouraas

— Inopem me copia fecit (III, 466)

Kuzh eo an arbenn, a-wel d'an holl eo an disoc'h

— Causa latet, vis est notissima fontis (IV, 287)

Reizh eo deskiñ diwar an enebour

— Fas est et ab hoste doceri (IV, 428)

D'an holl eo an dour. An natur ne lakaas nag an heol nag an aer nag an dour dous da berc'henniezh un den

— Usus communis aquarum est. Nec solem proprium natura nec aera fecit nec tenues undas VI, 349)

Ar mad a welan, a gavan mat, an droug a heulian

— Video meliora proboque, deteriora sequor (VII, 20)

Hag e troas e spered war-du arzoù dianav

— Et ignotas animum dimittit in artes (VIII, 188)

Lavaret en deus d'e vab, chom er c'hreiz, Ikaros, da lakaat a ran war evezh, rak mard ez re izel e vo pounneraet da zivaskell gant an dour, mard ez re uhel e vint losket gant an heol : nij etre an daou

— Instruit et natum medio que ut limite curras, Icare, ait moneo, ne, si demissior ibis, unda gravet pennas, si celsior, ignis adurat: inter utrumque vola (VIII, 203)

An doueed o deus o brientoù

— Sunt superis sua iura (IX, 500)

Un "adeo" diwezhañ

— Supremumque vale (X, 62)

Kement e chom an arz kuzhet gant e c'hevier

— Ars adeo latet arte sua (X, 252)

Rak ar ganedigezh hag an hendadoù hag ar pezh n'hon eus ket graet, a-boan ma c'hellomp lavarout ez int dimp (XIII, 140)

— Nam genus et proavos et quae non fecimus ipsi, vix ea nostra voco.

Talvoudus eo da vrec'h dehoù er brezel, met evit soñjal ec'h eus ezhomm eus ma c'huzulioù ; te ac'h eus nerzh hep spered, me zo nec'het gant an dazont ; te a c'hall stourm, me a zibab gant Agamemnon eur an emgann ; ar c'horf hepken zo ganit, ganimp emañ ar spered ; met evel m'eo ar sturier dreist ar roeñver, ar jeneral dreist ar soudard, mezo dreist dit ; rak en hor c'horfoù ez eo talvoudusoc'h ar galon eget an dorn : aze emañ hon holl nerzh. (XIII, 361)

— Tibi dextera bello utilis, ingenium est, quod eget moderamine nostro; tu vires sine mente geris, mihi cura futuri; tu pugnare potes, pugnandi tempora mecum eligit Atrides; tu tantum corpore prodes, nos animo; quantoque ratem qui temperat, anteit remigis officium, quanto dux milite maior, tantum ego te supero; nec non in corpore nostro pectora sunt potiora manu: vigor omnis in illis.

En ur ziskouez ur berniad poultrenn, nouspet poultrennenn ennañ, e c'houlennis diot kement a zeizioù-ha-bloaz ; siwazh, disoñjal a ris goulenn ma vijent bloavezhioù a yaouankiz

— Ego pulveris hausti ostendens cumulum, quot haberet corpora pulvis, tot mihi natales contingere vana rogavi; excidit, ut peterem iuvenes quoque protinus annos (XIV, 136)

Ar c'hentañ e voe oc'h abegiñ mab-den da zebriñ kig al loened, ar c'hentañ e voe o tistagañ ar c'homzoù digomprenet-mañ : "Paouezit, bediz, da saotrañ ho korfoù gant boued hudur ! Bez' ez eus edoù, plegañ a ra ar skourroù dindan pouez an avaloù, azv eo ar rezin ouzh ar winienn, bez' ez eus geotennoù saourus ha reoù hag a c'hall dousaat an tan ; pe al lezh hag a zo o tiverañ, pe mel an tin : brokus eo an douar gant meuzioù c'hwek hep lazhañ pe skuilhañ gwad"

— Primusque animalia mensis arguit inponi, primus quoque talibus ora docta quidem solvit, sed non et credita, verbis : "Parcite, mortales, dapibus temerare nefandis corpora! sunt fruges, sunt deducentia ramos pondere poma suo tumidaeque in vitibus uvae, sunt herbae dulces, sunt quae mitescere flamma mollirique queant; nec vobis lacteus umor eripitur, nec mella thymi redolentia florem: prodiga divitias alimentaque mitia tellus suggerit atque epulas sine caede et sanguine praebet" (XV, 75)

Siwazh, bouzelloù o plaouiañ bouzelloù, ur c'horf o lartañ diwar ur c'horf all, ur boud bev o vevañ diwar marv ur bed ker bev hag eñ ! Petra ! E kreiz ar pinvidigezh hag a vez kenderc'het gant an douar, ar vamm vadelezhus-se, evit hon ezhommoù, ne blij dit nemet diregiñ kig darlammus gant da zent kriz : emaout o nevesaat plijadurezhioù barbar ar C'hiklop et, hep distruj ur boud, ne c'hellez ket gwalc'hiñ c'hoantoù direol ur stomog lontek !

— Heu quantum scelus est in viscera viscera condi ingestoque avidum pinguescere corpore corpus alteriusque animans animantis vivere leto! Scilicet in tantis opibus, quas, optima matrum, terra parit, nil te nisi tristia mandere saevo vulnera dente iuvat ritusque referre Cyclopum, nec, nisi perdideris alium, placare voracis et male morati poteris ieiunia ventris! (XV, 88)

Pep tra a gemm, netra ne varv

— Omnia mutantur, nihil interit (XV, 165)

An amzer a blaou pep tra

— Tempus edax rerum (XV, 234)

N'eus boud ebet a gement hag a zo digemm, an natur ne baouz ket a zistrujañ hag a gempenn pep tra war un dro, ha netra ne varv el lusk divent-se ; met pep tra a gemm, pep tra a gemm stumm. N'eo ar c'hanedigezh nemet deroù ur stad nevez ; ar marv n'eo nemet an diwezh anezhañ. Fiñval ha dilec'hiañ a ra rannoù diniver an hollved ; met digemm e chom sammad ar boudoù (XV, 252)

— Nec species sua cuique manet, rerumque novatrix ex aliis alias reparat natura figuras: nec perit in toto quicquam, mihi credite, mundo, sed variat faciemque novat, nascique vocatur incipere esse aliud, quam quod fuit ante, morique desinere illud idem. cum sint huc forsitan illa, haec translata illuc, summa tamen omnia constant

Biken ne vo disoñjet ma anv

— Nomenque erit indelebile nostrum (XV, 876)

Amores (Karantezioù)

Pep den amourous zo ur soudard, hag he c'hamp he deus ar Garantez

— Militat omnis amans, et habet sua castra Cupido (I, ix, 1)

Neb na venn ket bout arouarek, karet !

— Qui nolet fieri desidiosus, amet! (I, ix, 46)

Ra chomo pell an tonkadur !

— Procul omen abesto! (I, xiv, 41)

Hep klemm e c'houzañver ar boan a zo bet dellezet

— Aequo animo poenam, qui meruere, ferunt (II, vii, 12)

Didalvoud eo ar pezh a zo aotreet ; ar pezh a zo berzet a c'hoantaer

— Quod licet, ingratum est; quod non licet acrius urit (II, xix, 3)

Neb zo aotreet da bec'hiñ a bec'h nebeutoc'h

— Cui peccare licet, peccat minus (III, iv, 9)

Atav e c'hoantaomp ar pezh a zo berzet ouzhimp hag ar pezh a vez nac'het ouzhimp

— Nitimur in vetitum semper cupimusque negata (III, iv, 17)

Neuze ne c'hallan ket bevañ hepdout na ganit

— Sic ego nec sine te nec tecum vivere possum (III; xib, 7)

Heroides (Harozezed)

Un dra leun a spontoù ankeniet eo ar garantez

— Res est solliciti plena timoris amor, I - Penelope Ulixi, 12

Parkadoù gwinizh zo bremañ el lec'h m'edo Troia

— Iam seges est, ubi Troia fuit, I-53

Gorrek e vezomp er c'hompren petra hor gloaz

— Tarde, quae credita laedunt, credimus, II - Phyllis Demophoonti, 9-10

An disoc'h a wenn an doare

– Exitus acta probat, II-85

Ar studioùadro da voazioù

— Abeunt studia in mores. XV - Sappho Phaoni, 83

Ars amatoria (Arz ar garantez)

Dont a reont evit gwelout, dont a reont dreist-holl evit bout gwelet

— Spectatum veniunt, veniunt spectentur ut ipsae (I, 99)

An noz a guzh ar sioù, pep fazi zo pardonet, n'eus maouez divalav ebet

— Nocte latent mendae, vitioque ignoscitur omni, horaque formosam quamlibet illa facit (I, 249)

Na glask ket, nemet e klaskfes betek penn

— Aut non rem temptes aut perfice (I, 389)

Eus laez an neñv e c'hoarzh Yaou diwar falsleoù un amourouz, hag o reiñ a ra evel c'hoariell da avelioù Aeolios evit o c'has kuit

— Iuppiter ex alto periuria ridet amantum, et iubet Aeolios inrita ferre notos (I, 633)

Hetus eo e vije doueed, evel m'eo hetus e vije kredet enno

— Expedit esse deos, et, ut expedit, esse putemus (I, 637)

N'eus ket reishoc'h lezenn eget lazhañ muntrerien dre o ijinadennoù

— Neque enim lex aequior ulla est, quam necis artifices arte perire sua (I, 655)

Ra yelo ar garantez tre dindan an anv a vignoniezh

— Intret amicitiae nomine tectus amor (I, 720)

Bez hegarat, ha karet e vi

— Ut ameris, amabilis esto (II, 107)

Bresk eo ar gened, ne baouez ket a vont war ziskar gant ar bloavezhioù, en em zistruj a ra dre he fadelezh end-eeun (II, 113)

— Forma bonum fragile est, quantumque accedit ad annos fit minor, et spatio carpitur ipsa suo

Me eo barzh ar beorien, rak ha me paour em eus karet ; peogwir ne c'hellen ket ober profoù e roen komzoù

— Pauperibus vates ego sum, quia pauper amavi; cum dare non possem munera, verba dabam. (II, 165)

Mar diskouez-hi bout yen ha dic'hras e keñver da garantez, bez habask ha kalet : dizale e tenerao. Pa grommer ur skourr evel dleet e pleg : terriñ a ra mar klaskez dre nerzh. Dre heuliañ red an dour e neuñvier a-dreuz ar stêr, met aner eo klask stourm outañ. Trec'h e vez ar basianted war an tigred ha leoned Numidia ; tamm-ha-tamm e voaz an tarv diouzh ar yev

— Si nec blanda satis, nec erit tibi comis amanti, perfer et obdura: postmodo mitis erit. Flectitur obsequio curvatus ab arbore ramus: frangis, si vires experiere tuas. Obsequio tranantur aquae: nec vincere possis flumina, si contra, quam rapit unda, nates. Obsequium tigresque domat Numidasque leones; rustica paulatim taurus aratra subit (II, 177)

Pleg d'an enebiezh ; dre blegañ e vi trec'h

— Cede repugnanti; cedendo victor abibis (II, 197)

Un doare brezel eo ar garantez ; kit kuit, tud abaf !

— Militiae species amor est; discedite, segnes (II, 233)

Gwan e vez ar garantez nevez, kreñvaat a raio dre voaz : mard en he magez mat e kadarnao gant an amzer. An tarv-se az spont hiziv a floures pa oa yaouank ; ar wezenn-se a ziskuizhez en he skeud a oa ur wialenn ; strizh en he deroù e kresk ar stêr nebeut-ha-nebeut, hag e tastum diwar kalz dourioù

— Dum novus errat amor, vires sibi colligat usu: si bene nutrieris, tempore firmus erit. Quem taurum metuis, vitulum mulcere solebas; sub qua nunc recubas arbore, virga fuit; nascitur exiguus, sed opes adquirit eundo, quaque venit, multas accipit amnis aquas (II, 339)

Kreñvoc'h eget ar boaz n'eus ket

— Nil adsuetudine maius (II, 345)

Ro diskuizh dezhi : ar gozhenn a zaskor puilh, hag un douar krin a lonk dourioù an oabl

— Da requiem: requietus ager bene credita reddit, terraque caelestes arida sorbet aquas (II, 351)

Boaz d'ar pezh na blij ket dit, aesoc'h e vo dit

— Quod male fers, adsuesce, feres bene (II, 647)

Tenn splet eus an oad : prim ha riklus eo troad an amzer

— Utendum est aetate: cito pede labitur aetas (III, 65)

Hep hor skoazell e ya hon hoal kuit; dastum ar vleuñvenn hag a gouezho goeñvet er vezh mar ne rez ket

— Nostra sine auxilio fugiunt bona; carpite florem, qui, nisi carptus erit, turpiter ipse cadet (III, 79)

Eostiñ dizehan a skuizhañ ar park

— Continua messe senescit ager. (III, 82)

Ne c'hoantaer ket ar pezh n'anaver ket

—Ignoti nulla cupido (III, 397)

E pep lec'h ez eus degouezhioù; lez an higenn bepred : pegañ ar raio ar pesk pa soñji an nebeutañ

—Casus ubique valet; semper tibi pendeat hamus: quo minime credas gurgite, piscis erit (III, 425)

D'an dud eo ar peoc'h habask, d'al loened gouez ar gounnar ferv

—Candida pax homines, trux decet ira feras (III, 502)

Un doue zo ennomp, ha kenwerzhañ a reomp gant an neñv : eus an annezioù neñvel e teu hon awen

— Est deus in nobis, et sunt commercia caeli: sedibus aetheriis spiritus ille venit (III, 549)

Tristia (Ar gwall zarvoudoù)

Ne c'hall ar varzhoniezh bleuniañ nemet e sederoni an ene

— Carmina proueniunt animo deducta sereno. (I, i, 39)

Keit ha ma vi er surentez ez po kalz mignoned; mar deu koumoulek an amzer e vi ez unan (I, ix, 5)

— Donec eris sospes, multos numerabis amicos: tempora si fuerint nubila, solus eris

Gwech ebet ned a ar merien war-du ar solieroù goullo : nag ar vignoned war-du ar finborte aet da get

— Horrea formicae tendunt ad inania numquam: nullus ad amissas ibit amicus opes (I, ix, 9)

Kred-me, neb a vev kuzh a vev mat, ha ret eo da bep unan chom en e zere

— Crede mihi, bene qui latuit bene uixit, et intra fortunam debet quisque manere suam (III, iv, 26)

Seul veuroc'h an den, seul habasko'h, hag aes e vez teneraet un ene brokus. Trawalc'h eo d'al leon hael faezhañ e enebour, goude an diskar e paouez gant an emgann : ar bleizi, an arzhed vil hag ar spesadoù izeloc'h hepken en em atahin war ar preizh o vervel. Pe skouer zo dreist Ac'hilleüs e Brezel Troia ? Ne c'hallas ket herzel ouzh daeroù Priamos kozh

— Quo quisque est maior, magis est placabilis irae, et faciles motus mens generosa capit. Corpora magnanimo satis est prostrasse leoni, pugna suum finem, cum iacet hostis, habet: at lupus et turpes instant morientibus ursiet quaecumque minor nobilitate fera. Maius apud Troiam forti quid habemus Achille? Dardanii lacrimas non tulit ille senis (III, v, 33)

Lavar e vevan, met evel-se ne fell ket din bevañ

— Viuere me dices, sed sic, ut uiuere nolim (III, vii, 7)

Epistulae ex Ponto (Lizheroù eus ar Mor Du)

Aesoc'h eo gouzañv ar c'hastiz eget bout dellezek dezhañ (I, i, 62)

— Estque pati poenam quam meruisse minus

Diaes eo, anzav a ran, mer ar galonegezh a gar ar skoilhoù ha brasoc'h a-se e vo ma anaoudegezh evit ar madober-se.

— Difficile est, fateor, sed tendit in ardua virtuset talis meriti gratia maior erit (II, ii, 111)

Gant mezh e lavaran, met — ar wirionez eo hepken — an dud voutin ne asantont nemet d'ar vignoniezh arverek

— Turpe quidem dictu, sed — si modo vera fatemur — vulgus amicitias utilitate probat (II, iii, 7)

A hent all, studiañ a-zevri al lizhiri a c'hweka ar vuhezegezh hag a bella he ruster

— Adde quod ingenuas didicisse fideliter artes emollit mores nec sinit esse feros (II, ix, 47)

Evit ma nerzh da vankout a-wechoù, atav eo bet ma mennozhioù dellezek a veuleudi

— Ut desint uires, tamen est laudanda voluntas (III, iv, 79)

Pa veze laouen ma c'halon e veze laouen ma c'hanoù, pa veze trist e oant trist : e pep hini eus ma oberennoù emañ engravet he amzer

— Laeta fere laetus cecini, cano tristia tristis: conueniens operi tempus utrumque suo est (III, ix, 35)

Takenn-ha-takenn e vez toullet ar maen gant an dour

— Gutta cauat lapidem (IV, x, 5)

Fasti

• Fasti : en deiziadur roman, an deizioù "a-du" ma c'helled reiñ o gwir d'an dud. Fastus eo an unander.

Emskiant eus he glannded e rae goap eus gevier he brud

— Conscia mens recti famae mendacia risit (IV, 311)

Remedia amoris (Louzoù ar garantez)

Neb a gar hag a zo karet, ra dañvao e levenez, ra verdeo gant an avel. Neb avat hag a c'houzañv habask yev dizellid ur serc'h, ra zegemero skoazell ma arz evit na mervel

— Siquis amat quod amare iuvat, feliciter ardens gaudeat, et vento naviget ille suo. At siquis male fert indignae regna puellae, ne pereat, nostrae sentiat artis opem (l. 13)

Stourm adalek an deroù ; re ziwezhat e teu ar remed p'eo bet kreñvaet an droug gant an amzer (l. 91)

— Principiis obsta; sero medicina paratur, cum mala per longas convaluere moras

Neb a venn echuiñ gant e garantez, ra vo sorbet gant al labour, saveteet e vo

— Qui finem quaeris amoris, cedit amor rebus; res age, tutus eris (l. 143)