Wikiarroud

Lavaroù latin : diforc'h etre ar stummoù

Merdeiñ etreoberiat en istor
← Kemm kentKemm nevesoc'h →
Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
GweletWikitestenn
Diverradenn ebet eus ar c'hemm
Lint ; c'hwennat
Linenn 3:
{| class="wikitable"
|-
| <big>'''[[#A_2|A]]''' • [[#Ab|Ab]] • [[#Ac|Ac]] • [[#Ad|Ad]] • [[#Ae|Ae]] • [[#Af|Af]] • [[#Ag|Ag]] • [[#Al|Al]] • [[#Am|Am]] • [[#An|An]] • [[#Ap|Ap]] • [[#Aq|Aq]] • [[#Ar|Ar]] • [[#As|As]] • [[#Au|Au]] • [[#Av|Av]] • '''[[#Ba|Ba]]''' • [[#Be|Be]] • [[#Bi|Bi]] • [[#Bo|Bo]] • [[#Br|Br]] • '''[[#Ca|Ca]]''' • [[#Ce|Ce]] • [[#Ci|Ci]] • [[#Co|Co]] • [[#Cr|Cr]] • [[#Cu|Cu]] • '''[[#Da|Da]]''' • [[#De|De]] • [[#Di|Di]] • [[#Do|Do]] • [[#Dr|Dr]] • [[#Du|Du]] • '''[[#E|E]]''' • [[#Et|Et]] • [[#Ex|Ex]] • '''[[#F|F]]''' • '''[[#G|G]]''' • '''[[#H|H]]''' • '''[[#I|I]]''' • '''[[#L|L]]''' • '''[[#Ma|Ma]]''' • [[#Me|Me]] • [[#Mi|Mi]] • [[#Mo|Mo]] • [[#Mu|Mu]] • '''[[#Na|Na]]''' • [[#Ne|Ne]] • [[#Ni|Ni]] • [[#No|No]] • [[#Nu|Nu]] • '''[[#O|O]]''' • '''[[#Pa|Pa]]''' • [[#Pe|Pe]] • [[#Pl|Pl]] • [[#Po|Po]] • [[#Pr|Pr]] • '''[[#Q|Q]]''' • '''[[#R|R]]''' • '''[[#S|S]]''' • '''[[#T|T]]''' • '''[[#Ub|Ub]]''' • [[#Ul|Ul]] • [[#Um|Um]] • [[#Un|Un]] • [[#Ur|Ur]] • [[#Us|Us]] • [[#Ut|Ut]] • '''[[#Va|Va]]''' • [[#Ve|Ve]] • [[#Vi|Vi]] • [[#Vo|Vo]] • [[#Vu|Vu]]</big> • [[#Daveoù|Daveoù]] • [[#Notennoù|Notennoù]]
|-
|}
Amañ ez eus dastumet un toullad lavaredoù latin tennet eus al lennegezh.
== A ==
=== A ===
Linenn 17 ⟶ 18:
:''Digant an ejen kozh e tesk an ejen yaouank arat''.
;A caelo usque ad centrum
:''Eus an oabl betek ar c'hreiz''. Lavaret e vez ivez '''[[#Cu|Cuius est solum, eius est usque ad coelum et ad inferos]]'''.
;A cane non magno saepe tenetur aper
:''Alies e vez harzet ar pemoc'h-gouez gant ur c'hi bihan''.
;A capite ad calcem
:''Adalek ar penn betek ar seul''.
;A communi observantia non est recedendum
:''Arabat pellaat diouzh ar soñjoù boutin''.
Linenn 35 ⟶ 36:
:''Abaoe Deukalion, mab Prometeüs|Deukalion '', abaoe pell.
;A divinis
:''Pellaet diouzh an oberoù doueel''. Er relijion gatolik, ar c'hastiz ''suspentio a divinis'' zo unan eus an doareoù digargoù a c'hall kastizañ ur c'hloareg.<br> An eskob Fernando Lugo a voe digarget ''a divinis'' pa voe dilennet da brezidant Paraguay d'an 20 a viz Ebrel 2008.
;A facto ad jus non datur consequentia
:''N'eus ket ur gwir eus ar fed e-unan''.
Linenn 71 ⟶ 72:
:''Diwar raksant''.
;A quo
:''Diwarnañ''. An ''dies a quo'' eo an deiz ma krog ur pad diwarnañ, enebet ouzh an ''dies '''[[#Ad|ad quem''']]'', an devezh ma paouez ar pad en diwezh anezhañ.
;A silentio
:''Dre an tav''.
;A solis ortu usque ad occasum
:''Eus ar sav-heol betek ar c'huzh-heol'' (e sevenan ma c'hefridi).
 
=== Ab ===
;Ab abrupto
Linenn 83:
:''Dre an emsiv''. Prouiñ ''ab absurdo''.
;Ab abusu ad usum non valet consequentia
:''Un arver diwar ur c'hammarver n'eo ket gwiriek.'' Gwelit '''[[#Ab|Abusus non tollit usum]]'''.
;Ab aestu et tempestate
:''(Goudoriñ) diouzh ar wrez vras hag ar gorventenn''.
Linenn 131:
:''Hep testamant''. A lavarer diwar-benn un den a zo marvet hep testamantiñ, hag a-zivout e hêred.
;Ab Iove principium
:''Gwelit'' [[#A|A Jove principium]].
;Ab irato homine
:''Diwar un den fuloret''. Arabat ober un testamant ''ab irato'', rak keuz a c'hallfe dont goude.
Linenn 139:
:''Feal d'e orin'', na zisoñj ket a be lec'h e teu.
;Ab ovo
:''Eus ar vi'', ''adalek ar vi''. Adalek an orin.
;Ab ovo usque ad mala
:''Eus ar vi betek an aval''. « A-hed ar pred », diwar ar boaz roman da gregiñ pep pred gant vioù ha d'e echuiñ gant frouezh.
Linenn 183:
:''Ne zeu droug ebet diwar re a ziarbennoù''. <q>&nbsp;Al logodenn n'he deus nemet un toull zo boued d'ar c'hazh.&nbsp;</q>
;Abusus non tollit usum
:''Reober ne dalv ket paouez d'ober''. N'eo ket peogwir eo fall ur boaz e vo diskaret. Gwelit '''[[#Ab|Ab abusu ad usum non valet consequentia]]'''.
;Abuti errore hostium
:''Tenn splet eus fazi an enebour''. Troienn gant Titus Livius.
;Abyssus abyssum invocat
:''Gervel an islonk a ra an islonk'' ([[Bibl]], [http://www.psaumes.site-catholique.fr/index.php?post/Psaume-42 Psalmoù, II-42:8]).
 
=== Ac ===
;Accessorium sequitur principale
Linenn 201 ⟶ 200:
''Degemer a ran an diougan''.
;Accusare nemo se debet nisi coram Deo
;''Den ne rank en em damall, nemet dirak e-tal Doue''.
;Acetum habet in pectore
:''Gwinêgr zo em bruched'', da lavaret eo "lemm eo ma spered ha kalz danvez zo ennon''.<ref>{{fr}} C. de Méry (1828), ''Des proverbes, adages, sentences, apophtegmes'', [https://books.google.fr/books?id=9xulEVI0kGwC&pg=PA508&dq=cetum+habet+in+pectore&hl=fr&sa=X&ei=1R53VceNLIGsUbmqgYAP&redir_esc=y#v=onepage&q=cetum%20habet%20in%20pectore&f=false p. 201.]</ref>
Linenn 232 ⟶ 231:
:''D'an nec'h dre an hentoù strizh '' (Diaes eo an hent da c'hounit brud hag enor.)
;Ad bestias
:''D'al loened''. Gwelit '''[[#Da|Damnatio ad bestias]]'''.
;Ad captandum vulgus
:''A-benn pakañ an engroez''. Er politikerezh, un arguzenn ''ad captandum vulgus'' eo e bal plijout d'ar yoc'hoù.
Linenn 244 ⟶ 243:
:''Graet evit se''. Evel pa lakaer un dra bennak el lec'h ''ad hoc''.
;Ad hominem
:''War-du an den''. Arguzennoù ''ad hominem'' zo mennet da skeiñ war un den , d'e ziskar, pe da ziskar e vrud, e-lec'h diskar e arguzennoù. Gwelit '''[[#Ad|Ad personam''']].
;Ad honorem nostrum interest
:''Rekis eo d'hon enor''.
Linenn 260 ⟶ 259:
:''N'eus distro ebet da zilez ar gwirioù''.
;Ad Kalendas graecas
:''Da Gala ar C'hresianed ''. E Roma e oa ar c'hala, ha kala ar C'hresianed ne oa ket anezho. Kement; kement hag ha«&nbsp;e bloavezh an erc'h du&nbsp;» eta.)
;Ad libitum
:''Diouzh gwalc'h''.
Linenn 289 ⟶ 288:
:''Evit ar goun beurbadel''. Lakaet goude a ar c'hevarc'hiñ e dibenn un teul roman, evit reiñ da c'houzout e oa an teul unan solius ha trebad.
;Ad personam
:''War-du an den''. Tagañ an den e-lec'h e brezeg a reer pa'z implijer un arguzenn ''ad personam''. Gwelit '''[[#Ad|Ad hominem''']].
;Ad probationem
:''Evit ar brouenn''. Implijet er gwir, diwar-benn un akta solius na c'hall ket bezañ enebadus ouzh ar gevrenn enep hep prouenn. Gwelit '''[[#Ad|Ad validitatem''']] amañ izeloc'h.
;Ad proximum antecedens fiat relatio, nisi impediatur sententia
:''Ra vo liammet ar ger-kent ouzh ar ger a zo war e lerc'h, anez ez eo distrujet ster ar frazenn''.
;Ad quem
:Implijet''Ma enkrog troiennoùdiwarnañ'', implijet e yezh ar gwir e ''dies ad quem'', enebet ouzh ''dies [[#A|a quo]]'', "an deiz en dibenn dezhañ".
;Ad referendum
:''D'ar vodadeg''. Kaset e vez un afer ''ad referendum'' evit goulenn ali ur vodadeg kent kemer un disentez.
Linenn 303 ⟶ 302:
:''Evit an danvez''. Er gwir, ar tumm rekis dre lezenn evit ma talvezfe un akta da vat.
;Ad unguem
:''D'an ivinenn'', en un doare disi, diwar arz ar kizellerezh|c'hizellerezh.
;Ad usum Delphini
:''Evit barr an Daofin''. Meneg e oa lakaet war un dastumad skridoù klasel latin ha henc'hresianek a oa bet moullet evit Loeiz Bro-C'hall (1661-1711)|Loeiz Bro-C'hall, mab Loeiz XIV.
;Ad Urbis fabricae / Ad usum fabricae
:''Evit sevel Kêr'' / ''Evit implij ar sevel'', berraet alies dre ''A.U.F.''. Eilsinadur teulioù an treuzkas dafar evit sevel ilizoù-meur Italia (Firenze, Milano, Roma). Dizemglev zo diwar-benn e ster resis : ha digoust e oa an tailhoù war an dafar hag an treuzkas pe get ?
;Ad validitatem
:''Evit ar soliusted''. Implijet er gwir, diwar-benn un akta a c'hall bezañ nullet mar ne sevener ket un diviz a soliusted. Gwelit [[#Ad|Ad probationem]].
;Ad valorem
:''Diouzh an dalvoudegezh''. Implijet er maltouterezh.
Linenn 333 ⟶ 332:
:''An nesaelezh ne ro ket gwirioù kantved-diner''.
;Adiaphora
:''An traoù diforzh''. Diwar an henc'hresianeg ἀδιάφορα, evit diskouez an traoù ha n'int na ret na berzet. Eus ar stoikegezh e teu ar meizad, hag adkemeret eo bet gant ar Kristeniezh|gristeniezh.
;Adoptio naturam imitatur
:''Drevezañ an natur a ra an advabadur''.
Linenn 346 ⟶ 345:
;Advocatus diaboli
:''Alvokad an diaoul''.
 
=== Ae ===
[[Restr:AEIOU Buchmalerei in der Handregistratur König Friedrichs IV 1446.jpg|thumb|''A.E.I.O.U.'' en arouez an impalaer santel Friedrich IIIIV, 1446]]
;A.E.I.O.U.
:''Austria Est Imperare Orbi Universi'' «&nbsp;Aostria eo dezhi da c'hourc'hemenn ar bed-holl&nbsp;», ger-stur latin an Tiegezh Habsburg ; ''Alle Erde Ist Oesterreich Untertan'' eo en alamaneg.
Linenn 370 ⟶ 368:
:''Dalc'h kont eus boazioù pep amzer''.
;Æternum vale
:''Kenavo da viken''. Gwelout '''[[#S|Supremum vale]]'''.
=== Af ===
;Affidavit
Linenn 390 ⟶ 388:
:''Oan Doue''. Jezuz gwelet evel an oan a vo aberzhet war ar Groaz hervez an Testamant Nevez.
=== Al ===
[[Restr:Caesar-ueberschreitet-den-rubikon 1-640x447.jpg|thumb|upright=1.8|[[Julius Caesar]] o treuziñ ar stêr Rubico]]
;Alas accidere
:''Troc'hañ an divaskell''.
;Albo lapillo diem notare
:''Merkañ an deiz gant ur maen gwenn'', da gaout soñj eus un darvoud laouen ; kevatal da « Lakaat ur groaz en nor ». An eneb da '''[[#Di|Dies ater]]'''.
;Albo signanda lapillo dies
:''Devezh da verkañ dre ur maen gwenn''.
Linenn 414 ⟶ 412:
:''Kuzumiñ e servij an hentez''. Ger-stur [http://www.betaphimu.org/ ''The International Library and Information Studies Honor Society'']
;Aliorum medicus, ipse ulceribus scates
:''Mezeg ar re all, hag eñ goloet a c'houlioù'' ([[Erasmus|Desiderius Erasmus Rotterdam]], ''Adagiorum'', 2. 5. 38).
;Aliquando et insanire iucundum est
:''Plijus e vez bezañ foll a-wechoù''.
Linenn 422 ⟶ 420:
:''Un dra bennak da reiñ, un dra bennak da virout''. Arveret er gwir evit merkañ ar c'henaotre etre div gevrenn a-benn lakaat termen d'o dizemglev.
;Aliquis non debet esse judex in propria causa, quia non potest esse judex et pars
:''Arabat eo d'an den bezañ barner e gaoz dezhañ, abalamour ma ne c'heller ket bezañ barner ha kevrenn.''
;Aliquid stats pro aliquo
:''Un dra bennak a dalvez evit un dra bennak all''. Diazez ar semiotik, ar skiant a bled gant argerzh ar c'henderc'hañ, ar bonekaat hag ar c'hehentiñ sinoù.
Linenn 445 ⟶ 443:
;Altis plerumque adjacent abrupta
:''Amezek d'un islonk e vez an uhelder peurliesañ''.
 
=== Am ===
[[Restr:Amor Victorious.jpg|thumb|'''Amor Vincit Omnia''' (Caravaggio)]]
;Amantes amentes
:''Foll eo an amourouzien''.
Linenn 455 ⟶ 452:
:''An trec'h a gar ar striv''.
;Ames parentem, si aequus est – si aliter, feras
:''Kar da dud, mard int reizh –: anez, gouzañv-i''.
;Amice, ad quid venisti !
:''Mignon, evit petra out deuet !'' (Aviel Mazhev, [http://www.thelatinlibrary.com/bible/matthew.shtml#26 XXVI:50])<ref>[http://testamant.nevez.pagesperso-orange.fr/mazhev.htm Testamant Nevez Gwilh ar C'hoad]</ref>
Linenn 461 ⟶ 458:
:''N'eus lubanerezh ebet etre mignoned'' (Tacitus, [http://www.thelatinlibrary.com/tacitus/tac.ann2.shtml#12 ''Annales'', II.12]).
;Amici, hodie diem perdidi
:''Mignoned, hiziv em eus kollet un devezh''. Lavaret gant an impalaerRoll an impalaerien roman|impalaer Titus (impalaer)|Titus pa n'en devoa graet mad ebet da zen ebet.
;Amici nec multi nec nulli
:''Na kalz mignoned, na hini ebet''.
Linenn 495 ⟶ 492:
:''Karantez – poan''.
;Amor et deliciae humani generis
:''Karantez ha dudi mab-den'' (Eutropius, [http://www.thelatinlibrary.com/eutropius/eutropius7.shtml#21 ''Breviarium Historiae Romanae'', VII.21]). Ul lesanv gounezet gant an impalaer roman Titus a-drugarez d'e vadelezh e-keñver e sujidi.
;Amor omnia vincit
:''Trec'h e vez ar garantez war pep tra''.
Linenn 507 ⟶ 504:
:''Trec'hiñ war bep tra a ra ar garantez''.
;Amore, more, ore, re
:''Ar garantez, ar vuhezegezh, ar c'homzoù, an oberoù''. Berradur eus '''Verus amicus amore more ore re cognoscitur''', : ''"dre e garantez, e vuhezegezh, e gomzoù, e oberoù ez anavezer ar mignon gwirion''".
=== An ===
[[Restr:Duerer Dreifaltigkeitsaltar.jpg|thumb|Munud eus ''Azeulerezh an Drinded'', un emboltred gant (munud)<br>Albrecht Dürer, ma lenner ''Albertus Durer Noricus faciebat anno a Virginis partu 1511'']]
[[Restr:Great_Seal_of_the_United_States_(reverse).svg|thumb|''Annuit cœptis'', war Siell Veur gouarnamant SUA]]
;An debeatur
:''Mard eo dleet''. Implijet er gwir evit klask gouzout hag unj digoll zo ret a-c'houde ur gaou. Gwelit '''[[#Q|Quantum debeatur]]'''.
;An et quantum debeatur
:''Mard eo dleet ha pegement''
Linenn 520 ⟶ 517:
:''Dalc'h ar silienn dre he lost''.
;Angulus ridet
:''Ar c'horn-bro a c'hoarzh'' ([[Horatius|Quintus Horatius Flaccus]]|Horatius, [http://www.thelatinlibrary.com/horace/carm2.shtml ''Carminum'', II-6:14]).
;Animum debes mutare non caelum
:''An ene a ranker kemmañ, an hinonad n'eo ket''.
Linenn 532 ⟶ 529:
:''En em zisujañ eus ar c'horf a ra an ene''.
;Anno a Virginis partu
:''Er bloaz goude d'ar Werc'hez gwilioudiñ'' – Heñvelster gant al lavared '''[[#An|Anno Domini]]. Evel el livadur ''Azeulerezh an Drinded']]' gant Albrecht Dürer, a zo sinet ''Albertus Durer Noricus faciebat anno a Virginis partu 1511'' "Albrecht Dürer a Nürnberg a reas er bloaz 1511 goude d'ar Werc'hez gwilioudiñ".
;Anno Domini
:''Goude Jezuz Krist'', berraet en ''A.D.''.
Linenn 538 ⟶ 535:
:''Darbennet (en deus) an embregadenn-mañ''. Unan eus an tri ger-stur a zo war pil Siell Veur Stadoù-Unanet Amerika ; embann a ra ez eo bet darbennet krouidigezh SUA gant Ragevezh Doue.
;Annus horribilis
:''Bloavezh euzhus''. Bomm lavaret gant Elesbed II, rouanez Rouantelezh-Unanet Breizh-Veur, da zisplegañ petra he doa bevet e 1992. Dre fent e veze kemmet gant farserien ar ger ''annus'' en ''anus'' (fraez).
;Annus mirabilis
:''Bloavezh brav-estlammus''.
;Ante Christum natum
:''Kent ganedigezh Jezus-Krist''. Berradurioù : a.C.n., A.C.N., ACN, a.Ch.n., a.Chr.n.). Gwelit '''[[#P|Post Christum natum]]'''.
;Ante diem
:''Kent an deiz'', da lavaret a-raok hiziv.
Linenn 569 ⟶ 566:
:''Soutilderioù ar gwir n'int ket ar gwir''.
;Appellatio ad Caesarem
:''Galv d'an impalaer'' evit terriñ ur barn d'ar marv. '''[[#Pr|Provocatio ad populum]]''' a veze graet kent an Impalaeriezh roman.
;Aptari onus viribus debet
:''Ret eo azasaat al labour ouzh an nerzh''.
Linenn 582 ⟶ 579:
:''N'eo ket an erer a dap kelien'' ; un den a bouez ne ra ket war-dro aferioù ken dister.
;Aquila non captat muscas
:[[#I|idem]].
;Aquilam volare docet
:''Emaoc'h o teskiñ nijal d'un erer''.
Linenn 591 ⟶ 588:
:''Barner ar granded'', eme Tacitus|Dacitus a-zivout Petronius.
;Arbitror esse aliquam liberi arbitrii vim
:''Klevet a ran o deus dibabet an nerzh'' ([[Erasmus|Desiderius Erasmus Rotterdam]], ''Adagiorum'').
;Arbor mala, mala mala
:''Gwezenn fall, avaloù fall''.
Linenn 607 ⟶ 604:
:''Arguzenn a zoujañs''.
;Argumentum baculinum
:''Arguzenn ar vazh''. Skeiñ, implijout an nerzh e-lec'h ar reizhpoell (evel e pezh-c'hoari [[Molière]], ''Les Fourberies de Scapin'').
;Articulus stantis vel cadentis ecclesiae
:''Ar benngredenn a laka an Iliz da chom en he sav pe da gouezhañ''. Ar feiz kristen, hervez [[Martin Luther]].
;Ars casus similis
:''Heñvel eo an arz ouzh ar chañs'' (Ovidius, [http://www.thelatinlibrary.com/ovid/ovid.artis3.shtml ''Ars Amatoria'' III:155]).
Linenn 622 ⟶ 619:
;Artem quævis alit terra
:''Ar vicher a vag an den e pep lec'h''.
 
=== As ===
;Asinus asinorum in sæcula sæculorum
Linenn 675 ⟶ 671:
:''Ra vo klevet an tu arall''. A vez lavaret en ur prosez, pa vez bet klevet an tamaller peurvuiañ.
;Audite pars adversa
:[[#I|idem]].
;Aura popularis
:''C'hwezh ar bobl'', avel (hegemm) ar bobl, ar c'hrad-vat a-berzh ar bobl a zoug brud an den hag e ziskar.
Linenn 728 ⟶ 724:
;Aut vincere, aut emori/mori
:''Bout trec'h pe mervel''.
 
=== Av ===
;Avaritia facit bardus
Linenn 744 ⟶ 739:
;Ave Cæsar, morituri te salutant
:''Salud dit, Caesar, ar re zo 'vont da vervel az salud''. A veze lavaret er sirk gant ar glezeourion d'an impalaer a-raok an emgann.
::'''Ave imperator, morituri te salutant''' eo a gaver e levr Suetonius, ''De Vita Caesarum'', Tiberius Claudius Caesar Augustus Germanicus [http://www.thelatinlibrary.com/suetonius/suet.claudius.html#21 21Claudius].
;Ave color vini clari, Ave sapor sine pari
:''Salud dit liv gwin sklaer, Salud dit blaz dibar''.
;Ave Maria
:''Me ho salud, Mari''; pedenn gatolik d'ar Gwerc'hez Vari|Werc'hez Vari.
;Ave, ave, aves esse aves
:''Salud dit, tad-kozh, ha debriñ evned a fell dit ?'' – C'hoari gerioù diwar ''ave'' ("salud)", ''avus'' ("tad-kozh)", ''avis'' ("evn)", hag ''aveo'' ("c'hoantaat (a ran))".
;Avis alba
:''Ur voualc'h wenn'', un dra rouez.
 
== B ==
=== Ba ===
Linenn 761 ⟶ 755:
:''N'eo ket ar barv a ra ar prederour ''.
;Barba tenus sapientes
:''Furien betek ar barv'', da lavaret eo diwar-c'horre ([[Erasmus|Desiderius Erasmus Rotterdam]], ''Adagiorum'').
;Barbam auream habere
:''Kaout ur barv aour'', bezañ un doue.
Linenn 792 ⟶ 786:
;Bis repetita non placent
:''Div wech lavaret ne blijont ket''. Ar bomm ''deciens repetita placebit'' a lenner digant Quintus Horatius Flaccus, [http://www.thelatinlibrary.com/horace/arspoet.shtml ''Ars Poetica'' 365], ma respont ar barzh e c'haller lavarout dek gwech un dra vrav hep skuizhañ penn ar selaouer.
 
=== Bo ===
;Bona diagnosis, bona curatio
Linenn 812 ⟶ 805:
:''Dre zorn berr'' ; <q>&nbsp;roet eo bet an arc'hant dezhi ''brevi manu''&nbsp;</q>, roet eo bet an arc'hant dezhi war-eeun etre he daouarn.
;Brevis in longo
:''Ur silabenn verr e lec'h unan hir''. War hirder ar silabennoù ez eo diazezet ar gwerzaouerezh latin.<ref>{{fr}} [https://scribium.com/yohan-charles-roger-picot/a/la-versification-latine/ ''Scribium'']</ref><ref>{{fr}} [http://www.weblettres.net/blogs/uploads/p/Philomene/29893.pdf ''WebLettres'']</ref> Gwelit '''[[#L|Longam esse duorum temporum, brevem unius etiam pueri sciunt]]'''.
;Brevitatis causa
:''Lavaret berr''. E berr gomzoù.
;Britannia reges habet, sed tyrannos
:''(Enez) Breizh he deus rouaned, hogen tiranted int''.
 
== C ==
===Ca===
Linenn 825 ⟶ 817:
:''Ki hep dent a harzh kreñvoc'h '', da lavarout eo ne grog ket ar c'hi a harzh.
;Captatio benevolentiae
:''Degerc'hañ an hegarated''. En retorik|helavarouriezh, frazenn a lakaer e deroù ur brezegenn, ur skrid pe ul lizher, evit broudañ ar selaouer pe al lenner da vont a-du gant an aozer ha neuze da selaou pe da lenn pelloc'h.
;Caput imperat, non pedes
:''Ar penn ar ren, an treid ne reont ket''.
Linenn 834 ⟶ 826:
:''Kutuilh an deiz'', gerioù brudet ar barzh Quintus Horatius Flaccus, [http://www.thelatinlibrary.com/horace/carm1.shtml ''Carmina'' I, XI:8].
;Carthago delenda est
:''Ret eo distruj Kartago'', a zo ur berradur eus ''Ceterum autem censeo Carthaginem esse delendam'' "Ouzhpenn-se, da'm meno e rank Kartago bezañ distrujet", a veze lavaret alies gant (Marcus Porcius Cato|Cato Gozh) e-kerzh e brezegennoù e bloavezhioù diwezhañ an trede brezelioù punek|brezel punek etre Kartago ha Roma.<ref>Meur a desteni skrivet zo : Aurelius Victor, [http://www.thelatinlibrary.com/victor.ill.html ''De Viris Illustibus'' XLVII:8] ; Cicero, [http://www.thelatinlibrary.com/cicero/senectute.shtml ''De Senectute'', VI:18] ; Plinius an Henañ, [http://www.hs-augsburg.de/~harsch/Chronologia/Lspost01/PliniusMaior/plm_hi15.html ''Naturalis Historia'' XV:20] ; Florus, ''Epitome de T. Livio bellorum omnium annorum DCC'' I, XXXI] ; Ploutarc'hos, ''Βίοι Παράλληλοι'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Cato_Major*.html#27 27.1 {{en}}] ; Titus Livius, [https://la.wikisource.org/wiki/Ab_Urbe_Condita_-_Periochae/liber_XLIX ''Ab Urbe Condita Libri'' XLIX].</ref>
;Castigat ridendo mores
:''Reizhañ a ra ar boazvuhezegezh dre ar c'hoarzhhoarzhin''. Lavarenn-stur ar strollad c'h-hoariva ''Comédie-Française)'', troet e galleg gantdre ''Elle corrige les mœurs en riant''.
;Castіs omnia casta
:''Enor kement tra a zo glan''.
;Casus belli
:''Degouezh a c'hall degas brezel''.
[[Restr:Cave canem2.jpg|thumb|''Cave canem'', e Pompei]]▼
;Causa causans
:''Abeg devoudus''. Er gwir, pennabeg an darvoudenn.
Linenn 850 ⟶ 841:
;Causa sine qua non
:''Abeg ret''. Er gwir, an abeg ret evit ma c'hoarvezfe ar gaouad.
▲[[Restr:Cave canem2.jpg|thumb|''Cave canem'', marelladur e Pompei]]
;Cave canem
:''Diwall ouzh ar c'hi'' ; enskrivadur kavet war ur marelladur-leur ma weler ur c'hi dirak un nor e Pompei.
Linenn 856 ⟶ 848:
;Cave ne cadas
:''Diwall na gouezhi'', distaget gant ar sklav en em zalc'h a-drek an ''imperator'' pa vez lid an trec'h.
 
===Ce===
;Cedo maiori
Linenn 874 ⟶ 865:
:''Azv buan, brein buan''. Rekis eo lezel amzer d'an amzer.
;Civitas sine suffragio
 
===Cl===
;Claudite jam rivos, pueri ; sat prata biberunt
:''Serrit ar gwazhioù, sklaved ; ar pradoù o deus evet a-walc'h.'' (Vergilius, [http://www.thelatinlibrary.com/vergil/ec3.shtml ''Eclogues'' III:111]). <q>&nbsp;Serret ar gwazhioù, douret ar pradoù&nbsp;</q>, evel meneget gant L. F. Sauvé<ref name="LFS" /> (#753, notenn 1, pp. 110-111).
 
===Co===
;Cogito ergo sum
Linenn 907 ⟶ 896:
:''Puilhentez diwar obererezh''. Strivañ a ranker ober a-benn dastum frouezh a-builh.
;Cor plumbeum
:'' Kalon blom'' (Caius Suetonius Tranquilus, ''De Vita Caesarum'', ''Nero'', 2). A-zivout Domitius : ''In hunc dixit Licinius Crassus orator non esse mirandum, quod aeneam barbam haberet, cui os ferreum, cor plumbeum esset'', "Diwar e benn e lavare Licinius Crassus ne oa ket souezh en devoa ur barv kouevr, p'en devoa ur genoù houarn hag ur galon blom."<ref>{{fr}} {{la}} [http://www.cndp.fr/archive-musagora/gaulois/textes/latinbi/suetone_neron_2.doc ''CNDP'']</ref>
;Corpus delicti
:''Korf an torfed'', pe « korf an hini lazhet », evel prouenn ur muntr.
Linenn 916 ⟶ 905:
:''Daeroù ur c'hrokodil'', daeroù faos.
===Cu===
[[Restr:Ms 224 anselm.jpg|thumb|''Cur Deus Homo'', Anselm Canterbury (1098)]]
;Cui bono ?
:''Da biv eo mat ?'' Piv a denn gounit eus an torfed ? Hag a c'hall bezañ torfedour ?
Linenn 925 ⟶ 915:
:''Hevelep priñs, hevelep relijion'' ; an neb a zo e penn ar vro a ziviz petra eo relijion e genvroiz
;Cuiusvis hominis est errare
:''Faziañ eo tech kement den a zo'' — Gwelout '''[[#E|Errare humanum est''']].
;Cum grano salis
:''Gant ur c'hreunenn holen''. Komz gant un tamm fent, hep mennout bezañ sirus eo komz ''cum grano salis'' ; diouzh u ar selaouerien ez eo na krediñ da vat er pezh a vez lavaret.<ref>{{fr}} [http://www.btb.termiumplus.gc.ca/tpv2guides/guides/chroniq/index-eng.html?lang=eng&lettr=indx_autr8BKE-TUZytps&page=9Am92FVvGFZo.html ''BtB'']</ref>
;Cum hoc, ergo propter hoc
:''Gant se, neuze dre se''. Lavarenn direizh er poellerezh : mar c'hoarvez an darvoudennoù A ha B war un dro e rank unan anezho bezañ abeg egile. Da skouer : <q>&nbsp;Bep beure e kan ar c'hilhog, neuze e laka ar c'hilhog an heol da sevel.&nbsp;</q>. Gwelit '''[[#No|Non causa pro causa''']].
;Cum nexum faciet mancipiumque, uti lingua nuncupassit, ita ius esto
:''Graet dre sklavidigezh pe dre an dorn, pa vez disklêriet dre gomz ez eo roet ar gwir''. Doare ar gwir roman da wareziñ ur gevrat : dre ''nexum'' en em lakae an amprester dindan beli ar prester – pe e lakae unan eus e vugale – betek ma vefe daskoret ar mad a oa prestet ; dre ''mancipium''<ref>Diwar ''manus'' "dorn" ha ''capio'' "kemer".</ref> e veze savet ul lid dezvekaet heuliet gant ar gwerzher, ar prener, pemp test hag un den a zalc'h ur ventel, ma tremen arouez ar mad eus dorn ar gwerzher da zorn ar prener.
;Cum notis variorum scriptorum
:''Gant notennoù a bep seurt skrivagnerien''. Merk war embannadurioù latin kozh.
;Cur Deus Homo
:''Perak eo aet Doue da zen''.<ref name="CDH">{{la}} Anselm Canterbury|Anselmus Cantuariensis, ''Cur Deus Homo'', I, 1.</ref>
;Cura ut valeas !
:''Diwall, ma vi yac'h !''
 
== D ==
===Da===
Linenn 955 ⟶ 946:
:''Hervez ar gwir '', ''hervez ar reizh''.
;De jure uxoris
:''Hervez gwir ar wreg''. Gwir ur gwaz dre ar galloudoù a zo gant e wreg.
;De minimis non curat prætor
:''Ar pretor ne ra forzh gant an traoù dister''. Kement ha "komandant", "penn", e talvez ''praetor''/pretor.
Linenn 963 ⟶ 954:
:''Eus ar re varv ne ranker lavarout nemet traoù mat''.
;De omnibus dubitandum
:''Arvar war pep tra''. Ger-stur [[Karl Marx]].<ref>{{en}} [https://www.marxists.org/archive/marx/works/1865/04/01.htm ''Karl Marx's "Confession"'']</ref>
;De profundis clamavi
:'' Eus ar goueled em eus galvet ''. Kantik.
Linenn 976 ⟶ 967:
;Deus ex machina
:''Doue (deuet) e-maez an ardivink''. Damveneg eus an doueed ha doueezed lakaet da zont a-us al leurenn-c'hoariva gant ardivinkoù ijinus ha koustus hag a ziskoulme en un taol an holl gudennoù a oa bet rouestlet er pezh a-raok pa veze poent d'ar pezh echuiñ.
 
===Di===
;Di lanatos pedes habent
Linenn 987 ⟶ 977:
:''Lavaret, graet''.
;Dies ater
:''Devezh du'', un devezh fall. An eneb da '''[[#Al|Albo lapillo diem notare''']].
;Dies dominica
:''Deiz an aotrou'' ; ar Sul, deiz kentañ ar sizhun, en Iliz katolik roman.
;Dignus barba majorum
:''Den a vuhezegezh hen''.
;Disciplina in civitatem
:''Kelennadurezh evit ar geodedourelezh'' ; ger-stur an Ohio State University e Columbus (Ohio)|Columbus.
;Discipulus est prioris posterior dies
:''Skoliad an deiz a-raok eo an deiz war-lerc'h''.
Linenn 1 002 ⟶ 994:
;Divitiae bona ancilla, pessima domina
:''Ur servijourez vat eo ar binvidigezh, hag an itron washañ''. Ret eo d'an den bezañ mestr war e binvidigezh, arabat eo e vefe e binvidigezh mestrez warnañ.
 
===Do===
;Do ut des, do ut facias, facio ut des, facto ut facias
Linenn 1 019 ⟶ 1 010:
===Du===
;Ducunt volentem fata, nolentem trahunt
:''Ambroug an hini a bleg dezhi a ra ar blanedenn, ha sachañ war ar re na reont ket''. Lavar stoikian diwar-benn ar Blanedenn, ar ''Fatum|fatum'', an tonkadur.
;Dulce et decorum est pro patria mori
:''C'hwek ha kaer eo mervel evit ar vro'' (Quintus Horatius Flaccus, [http://www.thelatinlibrary.com/horace/carm3.shtml ''Carmina'' III, II.13]) ; a vez lavaret gant ar re vev diwar-benn ar blijadur da vervel.
Linenn 1 025 ⟶ 1 016:
:''E-keit ma analan ec'h esperan ''.
;Duos habet et bene pendentes !
:''Div en deus, hag istribilhet mat !'' Lavaret a-hervez pa vez kurunennet ar pab, abaoe istor ar pabez Janed|babez Janed, da welout ha n'eo ket ur vaouez eo ar pab nevez.
;Dura lex, sed lex
:''Kriz eo al lezenn, met al lezenn eo''. A vez lavaret diwar-benn ul lezenn pe reolenn a ranker lakaat da dalvezout, pegen displijus bennak e ve.
;Dura necessitas
:''Kriz eo an dra pa vez ret''. « Ouzh ret n'eus ket a remed » eo ar c'hrennlavar brezhonek.
Linenn 1 034 ⟶ 1 025:
;Dux bellorum
:''Penn brezel''.
 
== E ==
[[Restr:Antonello da Messina 004.jpg|thumb|''Ecce Homo'', livet Antonello da Messina]]
;E fructu arbor cognoscitur
:''Diouzh he frouezh ec'h anavezer ar wezenn''. Ha diouzh e oberoù, an den.
Linenn 1 059 ⟶ 1 049:
:''Hag en Arcadia (emaon-) me (ivez)''. Eno evel e pep lec'h emañ ar Marv. Anv div daolenn gant al livour gall Nicolas Poussin, diwar ar werzenn latin.
=== Ex ===
[[Restr:Apollo 13-insignia.svg|thumb|'''''EX LUNA, SCIENTIA'''''<br>Arouez, arouez Apollo XIII]]
[[Restr:Last Rites ca 1600.jpg|thumb|''Extrema unctio''<br>, Izelvroioù, war-dro 1600]]
;Ex abrupto
:''Reut'', ''trumm'' ; evel #Ab|ab abrupto.
Linenn 1 080 ⟶ 1 070:
:''Diwar netra''.
;Ex pede Herculem
:''Dre e droad ec'h anavezer Herakles''. "Troad Herakles" e oa unanenn muzulioù an hedoù en Henc'hres ; dre ma oa 600 troad (190 metr|m) hirder ar c'hentañ sportva olimpek e c'heller kendastum e oa 31,66 cm hirder treid Herakles – botoù ment 48 eta.
;Ex post facto
:''A-c'houde ar fed''. Ul lezenn zo ''ex post facto'' pa vez embannet a-c'houde ur fed ha pa vez kildalvoudek, da lavaret eo pa dalvez evit ar fed-se ivez.
Linenn 1 093 ⟶ 1 083:
;Ex voto suscepto
:''Hervez ar gouestl a zo bet graet''. Berraet alies en ''ex-voto'', "engouestl" evit envel un daolenn, un draez, ur blakenn warno ur frazenn a anaoudegezh-vat a lakaer en un iliz pe ur chapel da vont gant ur gouestl pe da drugarekaat a-c'houde sevenadur ur gouestl.
 
== F ==
;Fabula, sed vera
Linenn 1 104 ⟶ 1 093:
:''Touellus eo fiziout e kened ar stumm''.
;Fata viam invenient
:''Ar blanedenn a gavo he hent'' (Vergilius, [http://www.thelatinlibrary.com/vergil/aen10.shtml ''Aeneis'' X:113]) ; doueez an tonkadur e oa ''Neuna Fata'', a droas da ''Nona'', unan eus an teir Parkezed|Farkezenn a neze buhezioù an dud kent troc'hañ an neudenn, ''Decima'' ha ''Morta'' o vezañ an div c'hoar all.
;Felix alterius cui sunt documenta flagella
:''Eürus an den a dap kentel diwar skourjezadurioù un den all''.
Linenn 1 117 ⟶ 1 106:
;Fide, sed cui vide
:''Bez fiziañs, met sell mat ouzh piv''.
;Fides quaerens intellectum
:''Ar feiz hag a glask kompren''.<ref name="CDH" />
;Finis coronat opus
:''Ar fin an hini eo kurunenn an oberenn'', ne vern an hent gant ma c'heller degouezhout.
Linenn 1 122 ⟶ 1 113:
:''War an tomm, a-greiz drougober''. Bezañ tapet ''flagrante delicto'' : bezañ tapet e gwall.
;Fluctuat nec mergitur
:''Hejañ aHejet-dihejet ra methep mont d'ar strad ne ra ket''. Ger-ardamez Pariz)Paris, kêr-benn Bro-C'hall.
;Forma raro cum sapientia
:''Dibaot e vez kened ha furnez''.
Linenn 1 135 ⟶ 1 126:
;Furor arma ministrat
:''Ar fulor a bourvez armoù''.
 
== G ==
;Gallinae filius albae
Linenn 1 142 ⟶ 1 132:
:''Ar c'hleze diwaller al lezenn''. Sturlavar e Pariz ouzh Palez ar Justis. Rankout a ra an nerzh (polis, arme) servij al lezenn.
;Gloria victis !
:''Gloar d'ar re drec'het!'', enebet ouzh ''[[#V|Væ victis !]]''.
;Gradus ad Parnassum
:''Pignadenn gant ar Menez Parnassos|Parnassos]''. Un dornlevr evit ar studierien, a-zivout al lennegezh, ar sonerezh pe an arzoù dre vras.
Linenn 1 149 ⟶ 1 139:
;Grosso modo
:'' Dre vras'', ''war-bouez nebeut''.
;Gutta cavat lapidem - non vi, sed sæpe cadendo
:''Kleuziañ ar maen a ra an dakenn, n'eo ket dre nerzh, met dre gouezhañ alies''. Diwar Epistulae ex Ponto, gant Ovidius evit al lodenn gentañ.
 
== H ==
;Habemus Papampapam
:''Ur pab hon eus''. A glever a-raok diskuliadur anv ar pab nevez.
;Habent sua fata libelli
Linenn 1 190 ⟶ 1 179:
:''Euzhus da lavarout''.
;Humana cuncta sic vana
:''Evel-se eo goullo pep tra denel.''
 
== I ==
;I
:''Kae''. Doare-gourc'hemenn ar verb ''ire'' (mont). Berroc'h frazenn latin n'eus ket.
;I.H.S.
:''Iesus Hominum Saluator'', "Jezuz saveteer mab-den".
;Ibidem
:''Er memes lec'h'', skrivet; ''ibid.'' peurliesañeo ar berradur.
===Id===
;Id est
Linenn 1 217 ⟶ 1 205:
===In===
;I.N.R.I.
:''Iesus Nazarenus Rex Iudaerum'', "Jezuz Nazaret Roue ar Judeaned". Tennet eus Aviel Yann 19:19, ma kont Yann an Avielour e lakaas Pontius Pilatus engravañ al lavarenn-se a voe lakaet war ar groaz. Gwelit '''[[#T|Titulus Crucis]]'''.
;In cauda venenum
:''El lost emañ ar binim''. Hag e dibenn ar frazenn (latin), pe ar brezegenn, pe ar pennad-skrid, emañ ar gerioù drouk.
Linenn 1 237 ⟶ 1 225:
: ''En e noazh''.
;In partibus infidelium
:''Er brioù difidel"''. Er relijion Iliz katolik roman|gatolik, un eskob ''in partibus'' zo un eskob a zo anvet e douaroù ha n'int ket kristen pebet kristenekaetgristenaet.
;In petto
:''En askre''.
Linenn 1 255 ⟶ 1 243:
:''Digredus da lavarout''.
;Invidus vicini oculus
:''C'hoantus eo lagad an amezeg'' ([[Erasmus|Desiderius Erasmus Rotterdam]], ''Adagiorum'', 4. 28. 20).
;Inflat se tanquam rana
:''C'hwezañ a ra evel ur ran''.
Linenn 1 268 ⟶ 1 256:
;Intra muros
:''E diabarzh ar mogerioù'', pa gomzer eus mogerioù ur gêr gloz.
===Ip - Ir ir- Is is- Itit===
;Ipso facto
:'' Dre an ober-se end-eeun''.
Linenn 1 280 ⟶ 1 268:
:''An tad eo an hini a zo diskouezet gant ar briedelezh''. Kement-se a dalveze en un amzer ma ne gomzed ket a dad ''naturel''.
;Istos quos nova artificia docuit fames
:''Ar re o deus desket troioù dre o naon'' (Seneca ar Yaouankañ, [http://www.thelatinlibrary.com/sen/seneca.ep2.shtml ''Epistulae Morales ad Lucilium'' II, XV:7]).
;Ita vita
:''Evel-se emañ ar vuhez''.
Linenn 1 292 ⟶ 1 280:
;Iuventus stultorum magister
:''Ar yaouankiz eo mestrez ar re sot''.
 
== L ==
;Labor omnia vincit improbus
Linenn 1 299 ⟶ 1 286:
:''Labourat zo pediñ''. Abalamour da se eo e vez lakaet ar venec'h da labourat e manatioù zo.
;Lapsus calami
:''Ramp ar raosklenn'' (ar raosklenn a skrived ganti, ha n'eo ket an hini a soned ganti, ar sirinks).
;Lapsus linguæ
:'' Ramp an teod'', a lavarer ''lapsus'' hep mui alies.
;Latet anguis in herba
:''An naer kuzhet er geot'' (Publius Vergilius Maro|Vergilius, [http://www.thelatinlibrary.com/vergil/ec3.shtml ''Eclogues'' III.93]) : un dañjer dic'hortoz a zeu war wel a-daol-trumm – evel trubarderezh ur falsvignon.
;Laudator temporis acti
:''Meuler oberoù an amzer gwechall''. An den a zisplij dezhañ doareoù an amzer-vremañ hag a gav gwell re an amzer dremenet ; diwar Horatius, [http://thelatinlibrary.com/horace/arspoet.shtml ''Ars Poetica'', 173].
;Lectio brevior, potior
:''Seul verroc'h ar gentel, seul c'halloudusoc'h''.
Linenn 1 313 ⟶ 1 300:
:''Kelenerien vut eo al levrioù''.
;Lignum curvum numquam rectum
:''Ur skourr kromm ne vo biken eeun''. Da vezañ tostaet ouzh <q>&nbsp;Aesoc'h eo plegañ plantenn / Evit n'eo displegañ gwezenn&nbsp;</q>, meneget gant L. F. Sauvé, #488, pp.78-79.<ref name="LFS">{{br}} {{fr}} L. F. Sauvé (1885), ''Proverbes et dictons de la Basse-Bretagne'', Slatkine Reprints, 1986, <small>(ISBN 978-2-051005-0101100101-4)</small></ref>
;Loc. cit.
:''En hevelep lec'h'' ha meneget a-raok.
Linenn 1 321 ⟶ 1 308:
:''Hir eo ar vuhez mard eo leun''.
;Longam esse duorum temporum, brevem unius etiam pueri sciunt
:''Zoken ar vugale a oar ez eus daou bred en hini a anver "hir", hag unan en hini a anver "berr"'' (Quintilius, [http://www.thelatinlibrary.com/quintilian/quintilian.institutio9.shtml#4 ''Institutiones'', IX, 4, 47] diwar-benn ar gwerzaouerezh latin). Gwelit '''[[#Br|Brevis in longo''']].
 
== M ==
===Ma===
Linenn 1 332 ⟶ 1 318:
:''Ma mestr zo un azen''.
;Magistra vitae philosophia
:''Ar prederouriezh|brederouriezh eo kelennerez ar vuhez'' (Cicero, [http://www.thelatinlibrary.com/cicero/tusc2.shtml ''Tusculanae Disputationes'', II.15]).
;Magna Carta Libertatum
:''Karta Veur ar Frankizoù'', bet sinet gant Yann Iañ "Yann Dizouar", dug Normandi, d'ar 15 a viz Mezheven 1215 a-benn lakaat termen d'ur brezel-diabarzh bet kaset gant baroned Bro-Saoz.
;Magna cum laude
:''Gant kalz a veuleudi''.
;Magna Europa est Patria Nostra
:''Europa Veur eo hor Mammvro''. Sturienn dalc'hidi ar Broadelouriezh europat|vroadelouriezh europat.
;Magna Graecia
:''Gres Veur''.
Linenn 1 346 ⟶ 1 332:
:''Eil goanag Roma''(Vergilius, [http://www.thelatinlibrary.com/vergil/aen12.shtml ''Aeneis'' XII:168]).
;Magni nominis umbra
:''Skeud un anv meur'' - En ur pezh-c'hoari latin, goude marv he breur Britannicus e lavar Octavia <q>&nbsp;ne choman war an Douar nemet evit bezañ skeud un anv meur&nbsp;</q> <ref>{{fr}} {{la}} [https://books.google.fr/books?id=ov2JWYt1vtkC&pg=PA359&lpg=PA359&dq=Magni+nominis+umbra+traduction&source=bl&ots=4TjHO6rTpg&sig=dxp453ItPO3OysebqfzKjNs4SUw&hl=fr&sa=X&ei=oxhqVeLcLorvUunPgPgP&ved=0CCgQ6AEwATgK#v=onepage&q=Magni%20nominis%20umbra%20traduction&f=false ''Journal des savants|Journal des savans'', 1823]</ref>.
;Magnificat
:'''[[#In|Incipit]]''' Kantik ar Werc'hez en Aviel Lukaz [http://www.thelatinlibrary.com/bible/luke.shtml 1:46], a zo ''Magnificat anima mea Dominum'', "Ma ene a veura an Aotrou".
;Magno cum gaudio
:''Gant levenez vras''.
Linenn 1 376 ⟶ 1 362:
:''Amezek d'an traoù mat eo an traoù fall'' (Ovidius, [http://www.thelatinlibrary.com/ovid/ovid.rem.shtml ''Remedia Amoris'' 323]).
;Mala tempora currunt sed peiora parantur
:''Amzerioù fall zo warnomp met gwashoc'h zo e gor'' (Cicero [?]). <ref>Lakaet war gont Cicero, met n'eus roud ebet en e skridoù.</ref>
;Male captus bene detentus
:''Paket fall, dalc'het mat''. Er gwir : pakadur dilezenn ur gwalloberour ne vir ket ez eo lezennel e vac'hadur.
Linenn 1 392 ⟶ 1 378:
:''Gwelloc'h e vije bet deoc'h naetaat kanioù-skarzh Augeae'' (Seneca ar Yaouankañ, [http://www.thelatinlibrary.com/sen/sen.apoc.shtml ''Apocolocyntosis divi Claudii'', 7]). Lod labourioù ret zo gwashoc'h eget kur vrudet Herakles.
;Malum discordiae
:''Aval a zizunvaniezh''. Draen-fuilh ; diwar an aval aour a voe roet da Afrodit gant Pâris, a gasas da Brezel Troia|Vrezel Troia.
;Malum est mulier sed necessarium malum
:''Ur fall eo ar vaouez, hogen ur fall rekis''.
Linenn 1 410 ⟶ 1 396:
:''Mantova am ganas, Calabria am skrapas, Napoli am dalc'h bremañ ; kanet em eus ar peurvanoù, ar maezioù, an harozed''. Bezskrivadur Vergilius.
;Manu militari
:''Gant dorn an arme'', ''dre nerzh'' ; heñvel ouzh '''Manus milites''']].
;Manumissio
:''Frankizadur'', lakaat ur sklav en e frankiz ; tri doare ''manumissio'' a oa :
Linenn 1 427 ⟶ 1 413:
:''Lies dornioù, ur galon hepken''.
;Mare clausum
:''Mor serr''. Er gwir etrebroadel, ur mor pe forzh pe tachennad dour a zo bageadus, renet gant ur Stad ha berzet d'ar Stadoù all. Enebet ouzh [[#Ma|Mare liberum]].
;Mare liberum
:''Mor frank''. Dourioù etrebroadel, enebet ouzh [[#Ma|Mare clausum]].
;Mare nostrum
:''Hon mor-ni'', da lavaret eo diazad ar Mor Kreizdouar.
Linenn 1 445 ⟶ 1 431:
:''Divarteze bepred e vez ar vamm, met diasur pe dianav e vez an tad''.
;Materia medica
:''Danvez mezegel'', ar renabl eus perzhioù mezegel ur mil plantenn ha maen bennak, savet gant Pedanis Dioskoridês (~25 - ~90) dindan an talbenn Περὶ ὕλης ἰατρικῆς ''Peri hulês iatrikês'', "A-zivout an danvez mezegel" ha troet e latin evel [https://en.wikisource.org/wiki/De_Materia_Medica ''De Materia Medica''] e 1453].
;Materiam superabat opus
:''Trec'h e oa al labour war an danvez'' (Ovidius, [http://www.thelatinlibrary.com/ovid/ovid.met2.shtml ''Metamorphoses'' II-2.5]).
Linenn 1 456 ⟶ 1 442:
;Maximum ius est saepe maxima iniuria
:''Alies e vez ar reishañ ar flemmusañ''. A-wechoù e vez diaes d'an den klevet ar wirionez diwar e benn.
 
===Me===
;Me vexat pede
Linenn 1 463 ⟶ 1 448:
:''Ma aerrikler zo leun a silioù''. Ur frazenn "latin" bet savet diwar ''The Dirty Hungarian Phrasebook'' ("An dastumad lous lavaredoù hungarek"), ur sketch gant Monty Python a ra goap eus distervez al levrioù-treiñ eus an eil yezh d'eben a vez gwerzhet d'an douristed er bed a-bezh.
;Mea culpa
:''Dre ma faot'', tennet eus ur bedenn Iliz katolik roman|gatolik e latin anvet ''Confiteor)'' "Anzav a ran".
;Media vita in morte sumus
:''E kreiz ar vuhez emaomp er marv''. Tennet eus ar skrid ''Liber Ymnorum'' ''([[#Si|sic]])'', bet kendastumet e 884 gant ar soner suis Nolker ar Besteod, ''Notcerus Balbulus'' e anv latin.
;Medium certum
:''Asur eo an hent kreiz''.
Linenn 1 479 ⟶ 1 464:
:''Paket eo Milano''.
;Mel in ore, verba lactis, fel in corde, fraus in factis
:''Mel er genoù, laezh er c'homzoù, bestl er galon ha flodoù en oberoù''. Skrivet gant ur manac'h er Krennamzer|Grennmazer diwar-benn un den pilpous.
;Meliora
:''Gwell'', liester nepreizh an anv-gwan ''melior''. "War-du ar gwell bepred" eo an droidigezh a vez roet pa vez implijet evel ger-stur, evel gant University of Rochester e Rochester (New-York).
;Melita, domi adsum
:''Karedig, er gêr emaon''. Troidigezh ar frazenn saoznek ''Honey, I'm home'' gant ar fentigellour amerikan Henry Beard (*1945).<ref>{{en}} {{la}} Henry Beard, ''Latin for all occasions / Lingua Latina Occasionibus Omnibus'', Villard Books, 1990, <small>(ISBN 978-1-592459240-0080080-5)</small> ha ''Latin for Even More Occasions / Lingua Latina Multo Pluribus Occasionibus'', Villard Books, 1991, <small>(ISBN 978-0-6794679-067440674-7)</small>.</ref>
;Melius abundare quam deficere
:''Gwell eo re eget re nebeut''.
Linenn 1 493 ⟶ 1 478:
:''Gelloc'h ez anavezer Doue en diouiziegezh'' (Eosten Hippo, ''De Ordine'' II-16:44).
;Melle litus gladius
:''Kleze melet'' ([[Erasmus|Desiderius Erasmus Rotterdam]], ''Adagiorum'' I-VIII-57).
;Mellitum venenum, blanda oratio
:''Pistri melek, prezeg c'hwek''. Disfiz zo da gaout diouzh an helavarded, rak ar wirionez n'he deus ket ezhomm a ginkladur.
Linenn 1 525 ⟶ 1 510:
:''Gourc'hemenn glan ha mesket'', a veze implijet gant un aotrou gladdalc'helezh|gladdalc'hel evit reiñ an holl c'halloudoù politikel ha lezvarnel d'ur gwaz dezhañ.
;Metri causa
:''En abeg d'ar gwerzaouriezh|werzhaouriezh''. Implijet evel digarez pa vez fall ur barzhoniezh|varzhoneg.
 
===Mi===
;Miles gloriosus
Linenn 1 543 ⟶ 1 527:
:''Asantiñ a ra gant meskañ ar pobloù hag o c'hevreañ''. Sturienn Trinidad ha Tobago.<ref>{{en}} {{la}} [http://latinaliveonline.com/?p=485 ''Latin alive!'']</ref>
;Misera contribuens plebs
:''Ar werin baour hag a bae tailhoù''. Atav e vez ar re baourañ bec'hiet gant an tailhoù. Deveret eo ''misera contribuens plebs'' eus Horatius, [http://www.thelatinlibrary.com/horace/serm1.shtml#1.8 ''Sermones'' I-VIII-10], hag enskrivet eo bet e lezenn II, 1751 Parlamantparlamant Hungaria (''(Corpus Iusris Hungarici)'').
;Misera est magni custodia census
:''Diaes-bras eo mirout ur binvidigezh vras'' (Juvenal, [http://www.thelatinlibrary.com/juvenal/14.shtml ''Saturae'' XIV-304]).
Linenn 1 551 ⟶ 1 535:
:''Truezus da welout''.
;Miseremini Musae
:''Ho pet truez Muzezed''. A vez lavaret dirak un oberenn arzel savet fall, ur barzhoniezh|varzhoneg peurgetket.
;Miserere
:''Ho pet truez''.
Linenn 1 563 ⟶ 1 547:
:''Ar mestr en deus ma c'haset''.
;Mittimus
:''Kas a reomp''. El lezenn Bro-Saoz|saoz, '''[[#In|incipit]]''' al lizher a gas un tamallad d'ar vac'h, pe d'ul lezvarn all.
===Mo===
;Mobilis in mobili
:''Monedus en (elfenn) monedus''. Sturienn al lestr-spluj ''Nautilus'' e romant Jules Verne, ''Vingt mille lieues sous les mers'' ; an dour eo an elfenn vonedus, evel-just.
;Modo frenis utamur modo stimulis
:''Gwech dre rañjennoù, gwech dre gentroù'' (Seneca ar Yaouankañ, [http://www.thelatinlibrary.com/sen/sen.ira2.shtml ''De Ira'' II, XXI:3). Gwech e ranker gorrekaat, gwech all e ranker buanaat.
Linenn 1 572 ⟶ 1 556:
:''An doare da lavarout''.
;Modus morons
:''Doare an diod''. Lavared brizhlatin ("latin podoù") <ref>Geriadur Ménard ; {{en}} ''Dog latin'', {{fr}} ''Latin de cuisine''.</ref> savet diwar al latin ''modus'', "doare" hag ar saozneg ''moron'', "diod", evit ober goap eus an dud a ra ur fazi mantrus er poellata. Gwelit '''modus ponens''' ha ''modus tollens'' amañ da-heul.
;Modus operandi
: ''An doare d'ober''.
Linenn 1 578 ⟶ 1 562:
:''Doare a ro da wir dre reiñ da wir''. Poelloniezh : dre ar ''modus ponens'' e roer da wir an heuliad-mañ : mard empleg ul lavarenn A ul laverenn B, neuze ez eo B gwir mard eo A gwir.
;Modus tollens
::''Doare a nac'h dre nac'hañ''. Poelloniezh : dre ar ''modus tens'' e roer da wir an heuliad-mañ : mard empleg ul lavarenn A ul laverenn B, neuze ez eo B faos mard eo A faos.
;Modus vivendi
:''An doare da vevañ''. A vez implijet dreist-holl evit komz eus un doare emglev etre tud bet oc'h en em gannañ.
;Monasterium sine libris est sicut civitas sine opibus
:''Ur manati dilevr zo evel ur geoded didra''. Er romant ''Il nome de la rosa'' ("Anv ar rozenn") gant ar skrivagner italian Umberto Eco, bet embannet e 1980 <ref>{{it}} Umberto Eco, ''Il nome de la rosa'', Bompani, 2013 (embannaur adwelet ha reizhet) <small>(ISBN 978-888-8452452-7348-3)</small>
: {{fr}} Umberto Eco, ''Le nom de la rose'', Grasset, <small>(ISBN 978-2-2467246-987679876-7)</small></ref> emañ ar frazenn en he fezh :
<blockquote style="font-family:Palatino; font-size:1.2em;">
''Monasterium sine libris, est sicut civitas sine opibus, castrum sine numeris, coquina sine suppellectili, mensa sine cibis, hortus sine herbis, pratum sine floribus, arbor sine foliis.''<br />
"Ur manati dilevr zo evel ur geoded didra, ur c'hastell disoudard, ur gegin dilestr, un daol divoued, ul liorzh diblantenn, ur bradenn divleuñv, ur wezenn dizeil."
</blockquote>
Linenn 1 603 ⟶ 1 587:
:''Hervez boaz ar briedelezh''.
;Moriamur pro rege nostro Maria Theresia
:''Marvomp evit hor roue Maria Theresia'', a voe huchet e 1741 gant ur vodageg Hungaria|Hungariz e Vienna|Wien pa c'houlennas Maria Theresia, arc'hdugez Aostria, he sikour a-c'houde aloubidigezh Silezia gant Frederig II Prusia e miz Kerzu 1740.<ref>{{fr}} Ph. Le Bas, ''France - Annales historiques'', levrenn I, Firmin Didot Frères, Paris, 1840, [https://books.google.fr/books?id=XNg1AAAAMAAJ&pg=RA1-PA108&lpg=RA1-PA108&dq=Moriamur+pro+rege+nostro+Maria+Theresia&source=bl&ots=e_TypB40wy&sig=3T7vQPOWQkm1MWYfAquZCcL1fPY&hl=fr&sa=X&ei=0fxtVej0IcHbU7CuguAK&ved=0CFsQ6AEwCA#v=onepage&q=Moriamur%20pro%20rege%20nostro%20Maria%20Theresia&f=false p. 108]</ref>
;Morior invictus
:''Difaezh e varvan''. Troet ivez dre "ar marv kent an drouziwezh".
;Morituri nolumus mori
:''Ni hag a zo war-nes mervel ne fell ket dimp (mervel)''. Tennet eus ''The Last Hero'' ("An haroz diwezhañ"), ur romant gant Terry Pratchett.<ref>{{en}} Terry Pratchett, ''The Last Hero'', Gollancz, 2001, <small>(ISBN 978-0-5750575-688506885-8)</small>.
: {{fr}} Terry Pratchett, ''Le dernier héros'', L'Atalante, 2003, <small>(ISBN 978-2-841784172-2251251-8)</small></ref>
;Morituri te salutant
:''Kevarc'h a-berzh ar re a zo o vont da vervel''.
Linenn 1 619 ⟶ 1 603:
;Mors etiam non sufficit
:''Ar marv zoken n'eo ket a-walc'h''.
;Mors immatura
:''Marv rakkoulzek'', evel hini Hektor en''Ilias''.
;Mors omnia solvit
:''Ar marv a zispenn pep tra''.
Linenn 1 626 ⟶ 1 612:
:''Da varv-te eo ma buhez-me''.
;Mors vincit omnia
:''Ar marv zo trec'h war bep tra'' ; enebet ouzh '''[[#O|Omnia vincit amor''' ]].
;Morte magis metuenda senectus
:''Ar gozhni a ranker doujañ kentoc'h eget ar marv''.
Linenn 1 632 ⟶ 1 618:
:''Ar re varv a gelenn ar re vev''. Dre ziskejañ korfoù-marv e komprener abegoù ar marv.
;Mortuum flagellas
:''Emaoc'h o skourjezañ un den marv'' ([[Erasmus|Desiderius Erasmus Rotterdam]], ''Adagiorum''), da lavaret eo : emaoc'h oc'h abegiñ un den hag ne ra forzh ebet eus ho parnadenn.
;Mos Maiorum
:''Doareoù an hendadoù''.
;Motu proprio
:''Diwar e intrudu'', da verkañ teulioù melestradurel a-berzh ar pab, pe embannet gant e asant.
 
===Mu===
;Mundus vult decipi, ergo decipiatur
:''Ar bed a fell dezhañ bezañ desevet, ra vezo desevet''.
;Mulgere hircum
:''Goro ur bouc'h'' ([[Erasmus|Desiderius Erasmus Rotterdam]], ''Adagiorum''). Un dra na c'haller ket ober.
;Mulier est hominis confusio
:''Strafuilh ar gwaz eo ar vaouez'' (Geoffrey Chaucer, ''Canterbury Tales'' (1476), ''The Nun's Priest's Tale'' [http://molcat1.bl.uk/treasures/caxton/record.asp?LHPage=314v&LHvol=&LHCopy=1&RHPage=315r&RHvol=&RHCopy=1&disp=s&Linked=0#DispTop ''folio 314 verso'', l. 16] & [http://www.gutenberg.org/cache/epub/2383/pg2383.html ''The Nun's Priest's Tale'':20]).
Linenn 1 650 ⟶ 1 635:
:''Kalz dre nebeut''.
;Multa renascentur quae iam cecidere
:''Niverus eo an dud a ranko bezañ ganet a-nevez hag int dall dija''. Da gadarnaat ar feiz e dsorcdasorc'hidigezh ar re varv.
;Multae manus onus levant
:''Meur a zoarnzorn a skañva ar bec'h''.
;Multi sunt vocati, pauci vero electi
:''Kalz zo galvet, nebeud zo dibabet''.
;Multis e gentibus vires
:''Nerzh diwar meur a bobl''. Sturienn ar Stad kanadian Saskatchewan.
;Multitudo sapientium sanitas orbis
:''Savete ar bed eo engroeziad ar furien''.
Linenn 1 679 ⟶ 1 664:
;Mutatis mutandis
:''Dre m'eo bet kemmet ar pezh a oa da vezañ kemmet'' ; a-c'houde m'eo bet graet ar c'hemmadennoù rekis.
 
== N ==
File[[Restr:Exlibris miroslaw piotrowski.jpg|thumb|''Navigare necesse est.'']]
File[[Restr:Latijnse tekst boven portaal.JPG|thumb| De toegangspoort van de vroegere Citadel (bouwwerk)|Citadel van Gent]]
=== Na ===
;Nam lacrimis struit insidias, cum femina plorat
Linenn 1 689 ⟶ 1 673:
:''Kasoni en deus an natur rak ar goullo''.
;Natura non facit saltus
:''An natur ne ra ket lammmoù'' (Gottfried Wilhelm Leibniz, en e Lezenn a gendalc'helezh).
;Naturam expelles furca, tamen usque recurret
:''Argas an natur a-daolioù forc'h, d'ar pimperlamm e tistroio'' (Horatius, [http://www.thelatinlibrary.com/horace/epist1.shtml ''Epistulae'' I, X:24]).
Linenn 1 696 ⟶ 1 680:
=== Ne ===
;Nec caput, nec pedes habens
:''N'eus na penn na treid da gement-se]'' ; n'eus ster ebet, «&nbsp;na penn na lost&nbsp;» da gement-se.
;Nec Hercules contra plures
:''N'eus Herakles ebet ouzh an engroez''.
Linenn 1 702 ⟶ 1 686:
:''N'eus netra gwell''. N'eus ket gwelloc'h, ar pep gwellañ eo.
;Nec pluribus impar
:''N'eo ket par da veur a hini'', sturienn ar roue gall Loeiz XIV), "hini" oc'h ober dave d'an heol.
;Nec puero gladium
:''Kleze ebet d'ur paotrig''.
Linenn 1 714 ⟶ 1 698:
:''Arabat d'ar mezeg chom hep anaout petra eo natur (orin) ar c'hleñved''.
;Neque pessimus neque primus
:''Na gwashoc'h na kentañ'' ([[Erasmus|Desiderius Erasmus Rotterdam]], ''Adagiorum'', 4. 4. 22).
=== Ni ===
;Nihil lacrima citius arescit
Linenn 1 730 ⟶ 1 714:
:''Ket div wech en hevelep tra''. Ne c'haller ket bezañ kondaonet div wech en abeg d'an hevelep torfed.
;Non causa pro causa
:''Abeg ebet evit abeg''. Lavarenn direizh er poellerezh : mar c'hoarvez an darvoudennoù A ha B war un dro e rank unan anezho bezañ abeg egile. Da skouer : <q>&nbsp;Kalz yaouankizoù a selaou sonerezh ''hard rock'' ; feuls eo ar sonerezh ''hard rock'' ; peogwir e vez selaouet ''hard rock'' gant kalz yaouankizoù e rank an holl yaouankizoù bezañ feuls.&nbsp;</q>. Gwelit '''#No|Non causa pro causa'''.
;Noli me tangere
:''Na stok ket ouzhin''. Distaget gant Jezuz, hervez ar Vulgata (Aviel Yann, [http://www.thelatinlibrary.com/bible/john.shtml#20 20:17]).
Linenn 1 738 ⟶ 1 722:
:''N'eus diskuizh ebet d'ar sklaved''.
;Non est vivere, sed valere vita est
:''Ar vuhez n'eo ket bevañ, hogen bezañ yac'h'' (Marcus Valerius [[Martialis]], [http://www.thelatinlibrary.com/martial/mart6.shtml ''Epigrammaton'', VI, 70:15]). Hep ar yec'hed n'eo ket dav d'an den bevañ.
;Non ficta fabula, sed vera historia
:''N'eo ket un istor faltaziet, un istor gwir eo''.
Linenn 1 769 ⟶ 1 753:
;Novus ordo seclorum
:''Urzh nevez ar c'hantvedoù'' (diwar Vergilius, [http://www.thelatinlibrary.com/vergil/ec4.shtml ''Eclogues'' IV:5]), unan eus an tri ger-stur a zo war Siell Veur SUA.
 
=== Nu ===
;Nulla dies sine linea
Linenn 1 788 ⟶ 1 771:
:''N'eus gwallober digastiz ebet''.
;Nunc est bibendum
:''Bremañ emañ evañ'', da lavaret eo "evañ zo ret bremañ" (Horatius, [http://www.thelatinlibrary.com/horace/carm1.shtml ''Carmina'' I, XXXVII:1]). ''Nunc est bibendum, nunc pede libero pulsanda tellus'' "evañ zo ret bremañ, skeiñ an douar gant un troad skañv eo bremañ" eo ar bomm en e bezh, ma c'halv Horatius da evañ ha da zañsal a-c'houde marv Kleopatra. Troet eoez eus bet gant Horatius ur werzenn henc'hresianeg|henc'hresianek gant Alkaios, Νῦν χρῆ μεθύσθην ''Nyn chrê methysthēn'' "Bremañ eo e ranker mezviñ" a-c'houde marv Myrsilus.<ref>{{en}} {{gr}} William S. Annis (2012), ''Delectus Indelectatus'' [http://www.aoidoi.org/poets/loipa/indelectatus.pdf ''Aoidoi.org'']</ref>
 
== O ==
;Op. cit.
:''Oberenn veneget''. Da ober dave d'un oberenn hag a zo bet meneget uheloc'h er skrid, pe a zo el levrlennadur.
;O tempora, o mores
:''A amzer, a zoareoù'', da lavaret eo "pebezh mare ! pebezh doareoù !" Cicero ([http://www.thelatinlibrary.com/cicero/cat1.shtml ''Orationes in Catilinam'' 1.2]).
;Ob solum punctum caruit Martinus Asello
:''En abeg d'ur pik e voe kollet Asello Martinus gant Martinus''. Gwelit '''[[#Un|Uno]] pro puncto caruit Martinus Asello''']].
;Oculi plus vident quam oculus
:''Meur a lagad a wel gwell eget unan''.
Linenn 1 809 ⟶ 1 792:
:''An holl a c'hloaz, an diwezhañ a lazh''. A weler war an horolajoù, pa'z eus anv eus an eurioù.
;Omnia mecum porto mea
:''Ma holl vadoù a zougan ganin''. Bias Priene, unan eus seizh den fur Henc'hres, a oa o tec'hel a-zirak alouberien pa voe harzet gant tud a oa souezhet ouzh e welet o vont hep an disterañ mad gantañ ; respont a reas Bias e oa e holl vadoù gantañ koulskoude : an eeunder, an onestiz hag ar vertuz (Cicero, [http://www.thelatinlibrary.com/cicero/paradoxa.shtml ''Paradoxa stoicorum'' I, 8]).
;Omnia mutantur, nihil interit
:''Pep tra a gemm, netra ne varv'' (Ovidius, [http://www.thelatinlibrary.com/ovid/ovid.met15.shtml ''Metamorphoses'' XV:165]).
;Omnia vincit amor
:''Ar garantez a deuzeu a-benn eus pep tra'' (Vergilius, [http://www.thelatinlibrary.com/vergil/ec10.shtml ''Eclogues'' X:69]). A c'hall bezañ lavaret ivez ''Amor Vincit Omnia (Caravaggio)|Amor Vincit Omnia'', anv ul livadur gant Caravaggio.
;Omnibus viis Romam pervenitur
:''Da Roma e kas an holl hentoù''.
Linenn 1 828 ⟶ 1 811:
;Ora et labora
:''Ped ha labour''. Ger-stur ar venec'h.
;Oratores, bellatores, laboratores
 
:''Pedereien, brezelerien, labourerien'' ; ar gloer, ar soudarded, ar gouerien : teir stad pep kevredigezh, hervez an abad Ælfric of Eynsham (''c.'' 955 – ''c.''  1010)
== P ==
=== Pa ===
Linenn 1 837 ⟶ 1 821:
;Pax melior est quam iustissimum bellum
:''Gwelloc'h eo ar peoc'h eget ar reishañ brezel''.
=== Pe===
;Par tibi, Roma, nihil
:''Par dit, Roma, n'eus ket''.
;Pecunia non olet
:''Dic'hwezh eo an arc'hant'' (Vespasianus).
Linenn 1 843 ⟶ 1 829:
:''Dre reizh ha direizh'', da lavaret eo "ne vern ar priz" (Cicero).<ref name="TLF">{{fr}} {{la}} [http://portail.atilf.fr/cgi-bin/dico1look.pl?strippedhw=pris Nicot, ''Thresor de la langue française'' (1606)]</ref>
;Per aspera ad astra
:''Dre hentoù serzh trema ar stered'' ; heñvel ouzh « [[#Ad|Ad augusta per angusta »]].
;Per inania regna
:''E rouantelezh ar skeudoù''.
Linenn 1 865 ⟶ 1 851:
:''Na chomù ket goude koan, met kerzh da stranañ mil kammed''.
;Post Cristum natum
:''Goude ganedigezh Jezuz-Krist''. Berradurioù : P.C.N., ha p.Chr.n. Gwelit '''[[#An|Ante Christum natum]].
;Post hoc, ergo propter hoc
:''Goude se, neuze dre se''. Lavarenn direizh er poellerezh : mar c'hoarvez an darvoudenn A kent an darvoudenn B e rank A bezañ abeg B. Da skouer : <q>&nbsp;Gwelloc'h e oa ar c'hlañvad goude pedenn ar beleg, neuze ec'h eo bet pareet ar c'hlañvad gant ar beleg.&nbsp;</q>. Gwelit '''[[#No|Non causa pro causa''']].
;Post hoc non est propter hoc
:''Goude an dra-se, met n'eo ket abalamour d'an dra-se''.
Linenn 1 898 ⟶ 1 884:
:''Da gentañ chom hep ober noaz'', sturienn ar vezegiezh.
;Primus inter pares
:''An hini kentañ e-touez tud par''. Evit deskrivañ penn ur strollad n'en deus beli ebet war izili all ar strollad. Gwelit '''[[#Un|Unus inter pares''']].
;Provocatio ad populum
:''Galv d'ar bobl'' evit terriñ ur barn d'ar marv, a droas da '''[[#Ap|Appellatio ad Caesarem]]''' en impalaeriezhImpalaeriezh roman.
;Publica fama non semper vana
:''Brud foran ne vez ket atav goullo''.
 
== Q ==
;Quæ sunt Cæsaris, Cæsari
Linenn 1 911 ⟶ 1 896:
;Qualis pater, talis filius
:''Hevelep tad, hevelep mab''. <q>&nbsp;Mab e dad eo Kadiou&nbsp;</q>.
;Quando cadet Roma, cadet et mundus
:''Mar kouezh Roma e kouezh ar bed ivez''.
;Quantum debeatur
:''Pegement an dle''. Implijet er gwir evit termeniñ talvoudegezh an digoll a zo dleet d'ur gaou. ''Gwelit '''[[#An|An debeatur]].
;Qui nescit dissimulare, nescit regnare
:''Neb na oar ket kuzhat ne oar ket ren''.
Linenn 1 924 ⟶ 1 911:
:''Peogwir eo "leon" ma anv''.
;Quibus sunt verba sine penu et pecunia
:''A zo komzerien divoued ha diarc'hant''. Plautus, en e c'hoariva|bezh-c'hoari [http://www.thelatinlibrary.com/plautus/captivi.shtml ''Captivi'', III.1, 472], a-zivout annezidi kêr Sparta.
;Quid pro quo
:''Un dra bennak evit un dra bennak''. Er Grennamzer, evit komz eus ur fazi en apotikerezh, ul louzoù e-lec'h unan all.
;Quidquid agis, prudenter agas, et respice finem
:''N'oufes pe rafes, gra gant evezh, ha sell ouzh an diwezh gant evezh'' (diwar henc'hresianeg Aisopos, fablenn "Al louarn hag ar bouc'h").
;Quidquid discis, tibi discis
:''Evidout-te e teskez kement tra a zeskez''.
Linenn 1 938 ⟶ 1 925:
:''Ar pezh a oa ret anataat''. Berraet alies dre ''Q.E.D.''.
;Quod licet Iovis, non licet bovis
:''Ar pezh a zo aotreet da Yaou n'eo ket aotreet d'ar saout''. Kemm-digemm e vez al lezenn alies, hervez dere an den. Gwalldro Io (mitologiezh)|Io, serc'h Yaou (doue)|Yaou, eo dave al lavared latin.
;Quod medicina aliis, aliis est acre venenum
:''Ar pezh a zo ur remed evit lod zo ur pistri taer evit lod all''.
Linenn 1 947 ⟶ 1 934:
;Quot homines, tot sententiæ
:''Kement a dud, kement a alioù'' (Terentius, [http://www.thelatinlibrary.com/ter.phormio.html ''Afri Phormio'' II-454]).
 
== R ==
;Rara avis
:''Labous rouez''
;Rarum carum
:''Prizius eo an dra rouez''.
Linenn 1 957 ⟶ 1 944:
:''Daskorit eta da Gaezar ar pezh a zo da Gaezar, ha da Zoue ar pezh a zo da Zoue''. Aviel Mazhe [http://www.thelatinlibrary.com/bible/matthew.shtml#22 22:21], Aviel Mark [http://www.thelatinlibrary.com/bible/mark.shtml#12 12:17] hag Aviel Lukaz [http://www.thelatinlibrary.com/bible/luke.shtml#20 20:25].<ref>Merkit ez eo disheñvelik frazenn Mark diouzh an div all.</ref>.
;Reductio ad absurdum
:''Kas da ziskiantegezh'', da lavarout eo prouiñ dre arguzennoù diskiant ; doare poellata a lakaer da vont en-dro pa groger da lakaat da wir ar c'hontrol eus ar pezh a glasker prouiñ. Gwelout : '''ab[[#Ab|Ab absurdo''']].
;Rem acu tetigisti
:''An dra begek hoc'h eus stoket outañ'' (diwar Plautus, [http://www.thelatinlibrary.com/plautus/rudens.shtml ''Rudens'' V.ii:1306]). A vez lavaret pa vez divinet un dra bennak ; e brezhoneg : ''Deuet eo ganit !'' e brezhoneg.
;Repetitio est mater studiorum
:''AnAr adlavaroutpleustriñ eo mamm ar studioù''.
;Requiescat in pace
:''Ra ziskuizho e peoc'h'' ; berraet dre ''R.I.P.'' peurliesañ.
;Res judicata pro veritate habetur
:''Tra barnet zo gwirionez''; reolenn eus ar gwir : ur varnedigezh embannet zo evel un dra prouet.
Linenn 1 971 ⟶ 1 958:
:''An dra, ha n'eo ket gerioù'' ; a vez lavaret pa weler eo deuet ar poent da ober, ha n'eo ket a-walc'h chom da gaozeal. Ar memes spered a gaver er c'hrennlavar flemmus brezhonek <q>&nbsp;Teod hir, dorn berr&nbsp;</q>.
;Retro Satana !
:Gwelout : [[#Va|Vade retro Satana]].
;Rixa rixae causa est
:''Un tabut zo abeg d'unan all''.
;Roma aeterna
:''Peurbad eo Roma''.
;Roma caput mundi
 
:''Penn ar bed eo Roma''.
;Roma quanta fuit, ipsa ruina docet
:''Ar c'halloudegezh hag a voe hini Roma, zoken he dismantroù he c'helenn''.
== S ==
;Sæpe morborum gravium exitus incerti sunt
:''Alies e vez diasur disoc'h ar c'hleñvedoù grevus''.
;Salus populi suprema lex
:''Savete ar bobl eo al lezenn uhelañ'' (Cicero, [http://www.thelatinlibrary.com/cicero/leg3.shtml ''De legibus'' III, III, 8]). Ger-ardamez Missouri (stad)|Missouri.
;Sapere aude
:''Kred gouzout''. Ger-stur Kantved ar Sklêrijenn hervez Immanuel Kant. <ref>{{de}} Immanuel Kant, ''Was ist Aufklärung?'', § 1 {{ISBN|978-1-5390-4573-1}}</ref>
;Sapientia est potentia
:''Furnez zo galloud''.
Linenn 1 991 ⟶ 1 983:
:''Fall ur wech, fall bepred''.
;Semper fidelis
:''Feal bepred'', sturienn anar soudarded ''US Marine Corps''.
;Semper odoriferis proxima spina rosis
:''Atav e vez an daren tost d'ar roz frondus''.
;Senatus Populusque Romanus
:''Ar Sened hag ar Bobl Roman '' ; berraet dre ''S.P.Q.R.''.<ref>E kentel italianek ar bannoù-treset ''Astérix'' ez eo bet troet ''Ils sont fous ces Romains'' dre ''Sono Pazzi Questi Romani'' – S.P.Q.R.SPQR !</ref>
;Serum auxilium post proelium.
:''Diwezhat eo ar skoazell goude an emgann''.
Linenn 2 007 ⟶ 1 999:
:''Mard eo a-walc'h, kalz eo'' (Seneca ar Yaouankañ, [http://www.thelatinlibrary.com/sen/sen.consolatione2.shtml ''Consolatio ad Marciam'' XXI]).
;Si tacuisses, philosophus mansisses
:''Mar bijes tavet, e vijes chomet prederouriezh|prederour''.
;Si vis pacem, para bellum
:''Mard eo ar peoc'h a vennez, prient ar brezel''.
Linenn 2 021 ⟶ 2 013:
:''Ra splanno ar gouloù evel-se''.
;Sic semper tyrannis
:''Evel-se bepred d'an diranted''. Ger-ardamez Stad Virginia.
;Sic transit gloria mundi
:''Evel-se e tremen gloar ar bed'' ; bomm lavaret d'ar pab nevez da zegas da soñj dezhañ ec'h eo berrbad ar gloar ha bresk ar galloud.
Linenn 2 030 ⟶ 2 022:
;Sine amico visceratio leonis ac lupi vita est
:''Debriñ kig hep mignon zo buhez ul leon pe ur bleiz''. Da lavar Epikuros, hervez Seneca ar Yaouankañ, [http://www.thelatinlibrary.com/sen/seneca.ep2.shtml ''Epistularum moralium ad Lucilium'' – Levrenn II : XIX-10]
;Sine anno et loco
:''Hep ar bloaz nag al lec'h (skrivet warnañ)''. Levrioù kozh zo ha ne vez ket meneget kement-se warne.
;Sine die
:''Hep deiz''. Hep resisaat pegoulz.
;Sine labore non erit panis in ore
:''Hep labour ne vo ket a vara ez kenoù'', a c'haller treiñ ivez evel-henn : ''Gant da zaouarn ez kodelloù ne lakai ket bara ez kenoù''.
;Solem lucerna non ostenderent
:''Ne ziskouezer ket an heol gant ul letern''.
Linenn 2 045 ⟶ 2 039:
:''Da bep unan e zedevezh dezhañ''.
;Statu quo
:Gwelit : '''[[#In|In statu quo ante]]'''.
;Statu quo ante bellum
:''Evel ma oa an traoù kent ar brezel''. A vez implijet pa n'eus c'hoarvezet kemmadenn ebet a-c'houde ur brezel.
Linenn 2 051 ⟶ 2 045:
:''Er ster strizh''.
; Stultorum infinitus est numerus
:''Dreistkont eo niver an dioded'' (Ar Bibl, Eklesiastes I:15)
;Stupete, gentes
:''Bezit souezhet, tudoù''. Kentañ gerioù ur meulgan evit Gouel Maria ar Gouloù gant Jean de Santeul (1630-1697).
Linenn 2 057 ⟶ 2 051:
:''Gouzañv hag en em vir''. Ger-stur ar stoikourien.
;Substructiones insanae
:''Danenframmoù diskiant''. Lavared bet ijinet gant ar skrivagner Bro-Saoz|saoz Robert Burton (1577-1640) en e ''Anatomy of Melancholy'' '(1621) evit deskrivañ emzalc'h an uhelidi a glask staliañ o domani war un dachenn dre lakaat sevel kastilli hollgaer, daoust d'ar c'houst o rivinañ alies.<ref>{{en}} [http://www.gutenberg.org/files/10800/10800-h/10800-h.htm ''Anatomy of Melancholy'']</ref><ref name="TLF" />
;Sui generis
:''Eus e seurt-eñ''. Er gwir e lakaer da ''sui generis'' ur blegenn na c'haller ket renkañ e rummad pe rummad ; ret eo neuze krouiñ skridoù arbennik nevez.
Linenn 2 065 ⟶ 2 059:
:''Reizh uhelañ, direizhder uhelañ'' (Cicero, [http://www.thelatinlibrary.com/cicero/off1.shtml#33 ''De Officiis'' I, 33]). Dre ar reober gant ar gwir e teu an direizhder.
;Sunt mala quae libas, ipse venenum bibas
:''Fall eo ar pezh a brofez, ev da bistri'', a zo berraet dre ''S.M.Q.L.I.V.B.'' war medalenn sant Benead, goude ''V.R.S.N.S.M.V.'', ''''[[[#Va|Vade retro Satana]]]''', Numquam Suade Mihi Vana'', "Tec'h alese, Satan, na 'm tempt morsebiken dre ar vended".
;Supremumque 'vale'
:''Un 'adeo' diwezhañ'' distaget gant Orfeüs pa goll Euridike en eil tro eus (Ovidius, [http://www.thelatinlibrary.com/ovid/ovid.met10.shtml ''Metamorphoses'' X:62]), Ne vez ket aes d'an dud ober ur ''supremumque 'vale''' d'ar bed-mañ.
Linenn 2 073 ⟶ 2 067:
:''Kereour, na sav ket uheloc'h eget ar votez'', pe ''d'ar c'here da chom war-dro e votoù'', da lavaret eo da bep den d'ober war-dro ar pezh a anavez.
;Suum cuique
:''Da bep unan e hini'' (Cicero, [http://www.thelatinlibrary.com/cicero/nd3.shtml#8 ''De Natura deorum'' III, 38), da lavaret eo da bep den hervez e zellidoù ; ''Nam iustitia, quae suum cuique distribuit, quid pertinet ad deos'' "Evit a sell ouzh ar justis, a zo da bep unan e hini, ar pezh a zo e kerz an doueed''" eo ar frazenn glok. Bez' emañ ivez ''Suum cuique tribuere'', "reiñ da bep unan e hini", a zo kenster gant '''[[#Un|Unicuique suum]].
 
== T ==
;Tarde venientibus ossa
:''D'ar re degouezhet diwezhat, an eskern'' ; a vez lavaret d'ar re a zegouezh diwezhat ouzh taol, pe e diwezh un abadenn pe un emgann.
;Tempora mutantur nos et mutamur in illis
:''Kemmañ a ra an amzerioù, ha kemmañ a reomp ganto''. Bomm eus hanterenn gentañ ar {{XVvet kantved}}}, deveret eus ''Omnia mutantur, nihil interit'' "pep tra a gemm, netra ne varv" gant Ovidius, [http://www.thelatinlibrary.com/ovid/ovid.met15.shtml ''Metamorphoses'' XV:165].
;Tempori servire
:''En em ober diouzh an degouzhioù''.
Linenn 2 091 ⟶ 2 084:
:''Aon am bez rak den ul levr hepken'' ; an den na gred nemet en ul levr (hini e relijion peurvuiañ) a zo dañjerus.
;Titulus crucis
:''Talbenn ar groaz''. Anv latin ar skritellig koad a voe lakaet war kroaz Jezuz Nazaret diwar urzh Pontius Pilatus, hervez Aviel Yann 19:19 ; un tamm anezhi zo war ziskouez e ''Basilica Sanctae Crucis in Hierusalem'' e Roma abaoe 1492. Gwelit '''[[#In|I.N.R.I.]]'''.
;Tres faciunt collegium
:''Tri a ra ur strollad''. Tri eo an niver bihanañ a dud a zo rekis evit sevel un aozadur.
[[Restr:Vincenzo Camuccini - La morte di Cesare.jpg|thumb|''Marv Caesar''<br>, gant Vincenzo Camuccini]]
;Tu quoque mi fili
:''Te ivez ma mab !'' Gerioù lavaret gant Julius Caesar pagoude oabout obet vervel,kontellataet gant d'e vab Brutus en devoa kontellataet anezhañ. EHenc'hresianek gwirioneze en doa distagetoa ar frazenn-sebomm en henc'hresianegorinel.
 
== U ==
===Ub===
;Uberrima fides
:''Fonnusañ feiz'', kreñvoc'h c'hoazh eget bona fide ; enebet ouzh '''[[#Ca|caveat emptor''']]. Skrivet ''uberrimae fidei'' a-wechoù, en tro-c'henel|dro-c'henel eta.
;Ubi amici ibidem opes
:''El lec'h m'emañ ar vignoned emañ an nerzh''.
Linenn 2 109 ⟶ 2 101:
:''El lec'h ma vez an den en e vleud, eno emañ e vammvro''.
;Ubi commoda, ibi incommoda
[[Restr:Sestertius-Aquilia Severa-RIC 0390.jpg|thumb|upright=1.4|An doueez Concordia war kein ur pezh moneiz.]]
;Ubi concordia, ibi victoria
:''El lec'h m'emañ Concordia e vez an trec'h'', ''"Concordia''" o talvezout kement ha "kenemglev".
;Ubi deficiunt equi, trottant aselli
:''El lec'h ma n'eus ket a-walc'h a gezeg e trot ezenigoù''.
Linenn 2 121 ⟶ 2 113:
:''Marv, pelec'h emañ da drec'h ?''
;Ubi feuda, ibi demania
:''El lec'h m'emañ ar glad emañ an domani''. Pennaenn ar gladdalc'helezh|c'hladdalc'helezh.
;Ubi fumus, ibi ignis
:''El lec'h m'emañ ar moged emañ an tan''. <q>&nbsp;Dibaot siminal a voged / Anez na ve tan en oaled&nbsp;</q>.
Linenn 2 143 ⟶ 2 135:
:''El lec'h m'o deus graet un dezerzh o deus lavaret e oa ar peoc'h''.
;Ubi sunt qui ante nos fuerunt?
:''Pelec'h emañ ar re a zo bet en hor raok ?''. Anv ur barzhoniezh|varzhoneg [krennsaozneg|krennsaonek] savet gant un aozer(ez) dianav war-dro 1275.<ref>[http://www.wwnorton.com/college/english/nael/noa/pdf/20Beauty_1_2.pdf Ar skrid krennsaoznek].</ref> Diwar ar skouer-se e voe ul uskadluskad barzhoniezh a voe anvet ''ubi sunt'', ar barzh gall François Villon (1431-1463) o vezañ ur skouer anezhañ gant [http://www.lettres-persiennes.net/textes-extraits/francois-villon/ballade-dames-temps-jadis.php ''Ballade des dames du temps jadis''].
;Ubi tu Gaius, ibi ego Gaia
:''El lec'h ma vi Gaius, e vin Gaia''. Bomm da zisklêriañ fealded etre ar priedoù roman da zeiz an eured. Gaia eo an douar, hag a ro he frouezh.
[[Restr:Ultima Ratio Regum Cannon.jpg|thumb|''Ultima ratio regum'' war ur c'hanol]]▼
===Ul===
▲[[Restr:Ultima Ratio Regum Cannon.jpg |thumb|''Ultima ratio regum'' war ur c'hanol]]
;Ultima cave
:''Douj d'an hini ziwezhañ'', oc'h ober dave d'an eur war un horolaj.
;Ultima ratio regum
:''Diwezhañ arguzenn ar rouaned'' eo an nerzh. Ger-stur war ar c'hanolioù gall, diwar urzh ar Cc'hardinal Armand Jean du Plessis de Richelieu.
;Ultra posse nemo obligatur
:''N'eo an dic'hallus rekis da zen''.
Linenn 2 167 ⟶ 2 159:
:''Ur wennili ne ra ket an hañv''. Un darvoudenn vat ne dalvez ket e vo mat an holl zarvoudennoù heñvel a c'hoarvezo war he lerc'h.
;Una nota super ''la'', semper est canendum ''fa''
:''Un notenn a-us '' la '' a vez bepred kanet '' fa'''' ; reolenn Michael Praetorius (1614) da geñver ar muzadurioù er sonerezh.
;Una res est in obligatione, duae autem in solutione
:''Un dra zo en endalc'h, tra ma 'z eus daou er fruzidigezh''. Er gwir : un amveziad zo evit skoulmañ ar gevrat, daou avat zo ret evit he diskoulmañ.
;Una salus victis, nullam sperare salutem
:''Ur c'hoanag hepken d'ar gollerien, na c'hoanagiñ savete ebet''.
Linenn 2 177 ⟶ 2 169:
:''Gant an ivinoù hag ar pigos''. En em zifenn ''unguibus et rostro'', gant nerzh hag a-zevri. Ger-ardamez kêr Avinhon.
;Unicuique suum
:''Da bep unan e hini''. Gwelit '''[[#Su|Suum cuique]]'''.
;Unitas virtute
:''An unaniezh a ra an nerzh''.
;Universalia sunt nomina post rem
:''Anvioù goude an traezoù eo an hollegoù'',. "urUr prezeg stummet goude ar skiant-prenet eo an hollegoù" ; da skouer : deuet eo meizad an "denelezh" a-c'houde ma 'z eus bet tud war an Douar, hag an traezoù hepken zo gwirvoudel. Er Grennamzer, arguzenn bennañ an usvedoniourien nominalour en enep da hini ar wirvoudelourien.
;Universalia sunt realia ante rem
:''Beziadoù kent an traezoù eo an hollegoù'',. "gwirvoudelocGwirvoudeloc'h eget an traezoù eo ar meizadoù, ha bez' e oa anezho kent an traezoù ; da skouer : a-viskoazh ez eus bet eus meizad an "denelezh", zoken pa ne oa den ebet war an douar. Er Grennamzer, arguzenn an usvedoniourien wirvoudelour en enep da hini an nominalourien.
;Uno pro puncto caruit Martinus Asello (Ob solum punctum caruit Martinus Asello)
:''En abeg d'ur pik e voe kollet Asello Martinus gant Martinus''. Martinus, a oa Abati|abad Asello er {{XVIvet kantved}}, a c'horchemennashourchemennas ma vije skrivet ''Porta patens esto. Nulli claudatur honesto'', da lavaret eo "Digor e chom an nor. Ne vo serr da zen onest ebet". Siwazh, dre fazi e voe engravet ar frazenn ''Porta patens esto nulli. Claudatur honesto'', ar pezh a dalvez "An nor ne chom ket digor da zen. Serr eo d'an den onest". Dre zilec'hiadur ar pik e voe an abati kontrol d'ar garitez kristen eta, ha diskarget e voe Martinus eus an abatianezhañ. Gant e warlerc'hiad e voe lakaet reizhañ ar fazi, hag ouzhpennañ ar frazenn ''Uno pro puncto caruit Martinus Asello''. Lod istorourien a lavar e voe ouzhpennet ''Ob solum punctum caruit Martinus Asello'', a zo kenster.
;Unum castigabis, centum emendabis
:''Mar kastizez unan e reizhi kant''. Arabat kastizañ an holl fazioù nag an holl fazierien.
;Unus inter pares
:''Unan e-touez tud par''. Evit deskrivañ ezel ur strollad. Gwelit '''[[#Pr|Primus inter pares]]'''.
;Unus lanius non timet multas oves
:''Ur c'higer n'en devez ket aon rak an deñved niverus''.
Linenn 2 198 ⟶ 2 190:
===Ur===
;Urbi et orbi
:''D'ar Gêr ha d'ar bed''. Roma eo ar"Ar gêrGêr" ; a vez lavaret diwar-benn embannoù ar pab.
;Urticae proxima saepe rosa est
:''Alies e vez ar rozenn tost d'al linad skaotus''.
Linenn 2 207 ⟶ 2 199:
:''Betek an diwezh''. Stourm betek ar berzh pe ar marv eo stourm ''usque ad finem''.
;Usque ad effusionem sanguinis
:''Betek skuilh ar gwad''. <q>&nbsp;Rak ret eo deoc'h mennout en em ren gant kalonegezh, zoken betek skuilh ar gwad&nbsp;</q> eo kalon prezegenn ar pab d'ar kardinal|gardinaled nevez-anvet, alese liv ruz-gwad o saeoù.
;Usque ad sideras, usque ad inferos
:''Eus ar stered betek an ifernioù''.
Linenn 2 245 ⟶ 2 237:
:''Ezvezañs al lezenn''.
;Vade ad formicam o piger et considera vias eius et disce sapientiam
:''Kae d'ar verienenn ha sell penaos e ra ha desk ar furnez''. Frazenn eus ar Bibl latin,Vulgata (ar VulgataBibl latin), [http://www.thelatinlibrary.com/bible/proverbs.shtml#6 ''Proverboù'' 6:6].
;Vade in pace
:''Kae e peoc'h''. Bomm ar beleg katolik e dibenn ar gofesadenn.
Linenn 2 255 ⟶ 2 247:
:''Gwa an den e-unan !'' Frazenn eus an Ekleziastez.
;Væ victis !
: ''Gwa ar re drec'het !'' (Aa voe distaget gant Brennus, penn-brezel galian, war-lerc'h kemer kêr Roma).
;Vaga est fortuna
:''Kemm-digemm eo ar chañs''.
Linenn 2 263 ⟶ 2 255:
:''Goulloder ar goulloderioù, goulloder eo pep tra''. Frazenn eus an Ekleziastez.
;Vare, vare, redde mihi legiones meas !
:''Varus, Varus, daskor ma lejionoù din!''. Distrujet e voe al lejionoù roman e Germania gant Arminius en emgann Teutoburg er bloaz 9 ; hervez Suetonius ([http://www.thelatinlibrary.com/suetonius/suet.aug.shtml#23 ''Vita Divi Augusti'', 23]) e veze lavaret kement-se gant an impalaer Aogust (impalaer)|Aogust en e gousk.<ref>N'emañ ket ar bomm rik evel-se er skrid.</ref>
;Varia vita est
:''Kemm-digemm eo ar vuhez'', gwech e vez c'hwek ha gwech e vez kalet ivez.
;Variorum
:''Gant a bep seurt''. Berradur ar bomm [[#Cu|Cum notis variorum scriptorum]].
;Varitatio delectat
:''Plijus e vez ar c'hemm''.
Linenn 2 273 ⟶ 2 265:
:''Kemmus ha hedro e vez ar vaouez atav''. Gwerzenn gant Vergilius en Aeneis (IV).
===Ve===
[[Restr:Highfield School (playing hockey) Hamilton.jpg|thumb|Kartenn eusE skol Highfield, en Hamilton (Ontario), war-dro 1910]]
;Velle est posse
:''Youlañ a zo gallout'', <q>&nbsp;Neb a venn, hennezh a c'hall&nbsp;</q>. Ger-stur skol HillfieldHighfield, en Hamilton (Ontario), Kanada.
;Veni vidi vici
:''Deuet on, gwelet em eus, trec'het em eus''. A vije bet lavaret gant Julius Caesar da Senedsened Roma da gontañ an emgann ouzh ar roue Pharnaces II e-kichen Zela e 47 kent JK.
;Venia aetatis
:''Brient an oad''. Ur brient roet gant an impalaer d'un den minor evit e lakaat da vajor kent an oad a 25 bloaz. E dibenn an Impalaeriezh ne veze roet ''venia aetatis'' nemet d'ar baotred koshoc'h eget 20 vloaz ha d'ae merc'hed koshoc'h eget 18 vloaz.<ref>{{en}} Adolf Berger, ''Encyclopedic Dictionary of Roman Law'', The American Philosophical Society, 1953, [https://books.google.fr/books?id=oR0LAAAAIAAJ&pg=PA760&lpg=PA760&dq=venia+aetatis&source=bl&ots=sTLsU1hx9x&sig=ca_r2gx0_0ED3G1YBPEieiUlPOg&hl=fr&sa=X&ei=lAZ0VdewM8ffUcKIgugO&ved=0CCkQ6AEwAQ#v=onepage&q=venia%20aetatis&f=false p. 760-b].</ref>.
;Venia sit dicto
:''Lavaret hep dismegañsiñ an doue'' (Plinius ar Yaouankañ, [http://www.thelatinlibrary.com/pliny.ep5.html ''Epistularum'' V, 6, 46]). Lavared lakaet etre krommelloù purliesañpeurliesañ.
;Ventis secundis, tene cursum
:''Gant harp an avelioù, dalc'h da vont gant ar red''.
;Vera causa
:'':(Ar) gwir abeg''.
;Verae amicitiae sempiternae est
:''Peurbadus eo ar vignoniezh wirion''.
Linenn 2 293 ⟶ 2 285:
:''Ar gerioù a rank bezañ komprenet a-benn ma talvezfent kentoc'h eget mont da get''.
;Verbatim
:''Ger-ha-ger''. Adverb latin ar Krennamzer|Grennamzer, savet diwar ''verbum'' "ger", liester ''verba'', hag al lost-ger adverbel ''–atim''. Testeniet e saozneg abaoe dibenn ar {{XVvet kantved}} kent tremen d'ar galleg. <ref>{{en}} [http://www.etymonline.com/index.php?allowed_in_frame=0&search=verbatim&searchmode=none ''Online Etymology Dictionary''].</ref>
;Verba volant, scripta manent
:''Ar c'homzoù a nij kuit, ar skridoù a chom ''. Lavaret gant Caius Titus dirak Senedsened Roma.
;Vere papa mortuus est
:''E gwirionez, marv eo ar pab''. Lavared hengounel a vez istagetdistaget gant ar kardinal|c'hardinal merour evit testeniañ marv ar pab.
;Veritas odium parit
:''Ar wirionez a c'han ar gasoni''. Pe :, ''Mamm d'ar gasoni eo ar wirionez''. <q>&nbsp;Ar wirionez a zo kazus / D'an hini a zo kablus&nbsp;</q>.
;Veritas odium parit, obsequium amicos
:''Gant ar wirionez e sav kasoni, gant klufennerezh e teu mignoned''.
;Vestigia terrent
:''Aon am eus rak al louc'hoù'' a lavaraseme al louarn d'al leon klañv, "rak an holl anezho a gas betek ennout ha hini ebet ne zistro" (Horatius, [http://www.thelatinlibrary.com/horace/epist1.shtml ''Epistulae'' I, I, 74]).<ref>{{fr}} {{la}} [http://agoraclass.fltr.ucl.ac.be/concordances/horace_epitresI/lecture/1.htm ''AgoraClass''].</ref>
;Vestis virum facit
:''An dilhad a ra an den'' ([[Erasmus|Desiderius Erasmus Rotterdam]], ''Adagiorum'' III, 1, 60).<ref>{{en}} Desiderius Erasmus, ''The Adages of Erasmus, selected by William Baker'', University of Toronto Press, 2001, <small>(ISBN 978-0-8020-4874-5)</small>, [https://books.google.fr/books?id=VmJn6IFMyicC&pg=PA240&lpg=PA240&dq=vestis+virum+facit&source=bl&ots=SvHvh1kxAJ&sig=uIrl8TwSG_XykIbNBDlFvDM34fY&hl=fr&sa=X&ei=sBV0VcScLoatU9_BgdgE&ved=0CD8Q6AEwBTgK#v=onepage&q=vestis%20virum%20facit&f=false p. 240]</ref>
;Veto
:''Herzel a ran (ouzh tra pe dra da dremen pe da vezañ)''. Ger implijet da lavarout ez eus lakaet berz gant un aotrouniezh bennak.
Linenn 2 311 ⟶ 2 303:
:''Goulenn skoemp'', a zo bet breutaet meur a wech c'hoazh.
===Vi===
[[Restr:Coat of arms of the Italian Air Force.svg|thumb|'''''Virtute siderum tenus'''''<br>''Aeronautica, Militare'',en aerlu Italia]]
;Vi veri universum vivus vici
:''Dre c'halloud ar wirionez em eus, em bev, trec'het an hollved''. (Aleister Crowley (1875-1947), ''The Cry of the 4th Aethyr, which is called PAZ'', en [http://hermetic.com/crowley/the-vision-and-the-voice/aethyr4.html ''The Vision and the Voice'']).<ref>{{en}} Aleister Crowley, ''The Vision and the Voice'', Red Wheel, 1997, <small>(ISBN 978-0-877287728-8887887-9)</small></ref>
;Via
:''Dre hent'', evel en <q>&nbsp;Aet e oan da Guba ''via'' Madrid&nbsp;</q>.
Linenn 2 325 ⟶ 2 317:
:''En daou du a bep eil''.
;Victrix causa diis placuit, sed victa Catoni
:''Kaoz an trec'hour he deus plijet d'an doueed, kaoz an hini trec'het da Marcus(Varcus Porcius) Cato|Gato Gozh'' (Marcus Annaeus Lucanus|Lucanus, [http://www.thelatinlibrary.com/lucan/lucan1.shtml ''Pharsalia'', I-128]).
;Vide supra
:''Gwelit uheloc'h''.
;Video meliora proboque deteriora sequor
:''Ar mad a welan, hag a garan, hag an droug a ran'' (Ovidius, [http://www.thelatinlibrary.com/ovid/ovid.met7.shtml ''Metamorphoses'' VII:20-21]) ; komzoù lakaet war-gont Medea).
;Videre nostra mala non possumus ; alii simul delinquunt, censores sumus
:''Ne c'hallomp ket gwelet hor sioù ; bezet tud all fazius war an dro, setu-ni barnerien'' (Phaedrus, ''Fabulae'', [https://books.google.fr/books?id=RCrkg1xaoXYC&pg=PA114&lpg=PA114&dq=videre+nostra+mala+non+possumus+alii+simul+delinquunt+censores+sumus&source=bl&ots=3BVoONFQ8p&sig=F1zsoWcwhzGeS1tb9AdDm8mkw-c&hl=fr&sa=X&ei=OWR0VfioO4TTU9v5g5gP&ved=0CFgQ6AEwBw#v=onepage&q=videre%20nostra%20mala%20non%20possumus%20alii%20simul%20delinquunt%20censores%20sumus&f=false ''Liber IV, Fabula X : De Vitiis Hominum]).
Linenn 2 335 ⟶ 2 327:
:''Ar gwir a sikour ar re a zo war evezh, ket ar re a zo kousket'', da lavaret eo : n'eo ket a-walc'h d'an den gouzout emañ al lezenn diouzh e du, ret eo dezhañ en em zifenn.
;Vilicus ne sit ambulator
:''Ar feurmer n'eo ket ur pourmener'' (Marcus Porcius Cato|Cato Gozh, [http://www.thelatinlibrary.com/cato/cato.agri.html ''De Agri Cultura'' V, 2]).
;Vim vi repellere licet
:''Aotreet eo diarbenn an nerzh dre an nerzh'' evit en em zifenn.
Linenn 2 375 ⟶ 2 367:
:''Rediezh vuiek''.
;Vita brevis, ars longa, occasio praeceps, experimentum periculosum, iudicium difficile
:''Berr ar vuhez, hir an arz (da zeskiñ), berrbad an degouezh, dañjerus an arnodiñ, diaes ar barn'' (Hippokrates, [https://books.google.fr/books?hl=fr&id=_vPKvaXuU-0C&q=ars+longa#v=snippet&q=ars%20longa&f=false ''Αφωρισμων / Sententiae'' I-1], diwar-benn arz ar mezegiezh|vezegiezh).
;Vita enim mortuorum in memoria est posita vivorum
:''Buhez ar re varv zo dalc'het en eñvor ar re vev'' (Cicero, [http://www.thelatinlibrary.com/cicero/phil9.shtml ''Oratio Philippica Nona'', 10-V]).
Linenn 2 395 ⟶ 2 387:
:''Bevet en (he) deus''. Gant ar ger-se e veze kemennet marv un den gant ar Romaned.
===Vo===
[[Restr:Accademia - St John the Baptist by Titian Cat314.jpg|thumb|''Sant Yann ar Badezour'' ha ''Vox clamans in deserto'', gant Tizian]]
;Volenti non fit iniuria
:''Da neb a asant ne vez graet dismegañs ebet''. Mard en em laka un den en ur blegenn en ur c'houzout e c'hall c'hoarvezout droug gantañ ne c'hall ket sevel klemm a-enep ar gevrenn all.
Linenn 2 401 ⟶ 2 393:
:''Sevenit ho kouestl d'ar re zivarvel'' (Phaedrus, ''De oraculo Apollinis'', en ''Phaedri Augusti Liberti Fabulae Aesopiae'', [http://www.thelatinlibrary.com/phaedrapp.html ''Appendix Perrotina Fabularium'' VIII]).<ref>{{fr}} {{la}} [https://books.google.fr/books?id=bEr3q6Z4XmwC&pg=PA230&lpg=PA230&dq=vota+superis+reddite&source=bl&ots=3zujLANVTj&sig=xfjoAHbwaK6q7A_9t4AV5hpdrMA&hl=fr&sa=X&ei=Izp0Vei1EsKsUaivgIgH&ved=0CCoQ6AEwAg#v=onepage&q=vota%20superis%20reddite&f=false pp.230 & 233]</ref>.
;Votum Solvit Libens Merito
:''A galon vat en deus graet hervez e c'houestl''. A veze skrivet war an '''[[#Ex|ex-voto suscepto]]''' e Roma gozh. Berraet; berraet alies e '''V. S. L. M.'''.
;Vox clamans in deserto
:''Ar vouezh o huchal en dezerzh''. Tennet eus ar Bibl, e Levr Isaiah (40), ha respont roet gant Yann ar Badezour pa voe goulennet outañ « Piv out-te ? » A vez implijet gant kelennerien er c'hlas da ziskouez ne vezont ket selaouet nemeur. Ur ster all a vez roet d'ar bomm kemeret evel ger-stur Dartmouth College, e New Hampshire, SUA : "mouezh an deskadurezh eo ar skol eer gouelec'h New Hampshire".
;Vox populi vox dei
:''Mouezh Doue eo mouezh ar bobl''. Eus youl ar bobl eo ez eus kaoz. Berraet e vez alies, ha komz a reer eus ''vox populi'' nemetken. Gweet e vez ar ster alies e saozneg ar gazetennerien ha ne dalv nemet "mouezh an dud" ''(people)'' goulennataet, o c'homzoù gwir, enebet ouzh ar pezh a lavar ar c'hazetenner e-unan eus ar gaozeadenn.
===Vu===
[[Restr:BG-Lovere-201-meridiana.jpg|thumb|Horolaj-heol, skrivet warnañ ''Vulnerant omnes, ultima necat'']]
;Vulgare amici nomen sed rara est fides
:''Boutin eo an anv "mignon" hogen rouez eo ar vignoniezh'' (Phaedrus, [http://www.thelatinlibrary.com/phaedr3.html ''Fabulae'', III, IX]).
Linenn 2 420 ⟶ 2 412:
;Vultus est index animi
:Melezour an ene eo an dremm.
 
== Daveoù ==
;Levrioù
;{{en}}
* Adolf Berger, ''Encyclopedic Dictionary of Roman Law'', Lawbook Exchange, 2014, <small>({{ISBN |978-1-58477-142-5)</small>}}
* Laura Gibbs, ''Latin Via Proverbs: 4000 Proverbs, Mottoes and Sayings for Students of Latin'', Laura Gibbs, 2006 <small>(ASIN : B00262PY4W)</small>
 
;{{fr}}
* C. de Méry, ''Des proverbes, adages, sentences, apophtegmes''. 1828
* Jacques Michel, ''Memento de locutions latines'', Guérin Canada, 2001 — <small>({{ISBN |978-2-760-17087-2)</small>}}
* Nathan Gigorieff, ''Citations latines expliquées'', Éditions d'Organisation, 2003 — <small>({{ISBN |978-2-708-13529-1)</small>}}
* Gabriel Montagnier, Serge Guincherd, ''Locutions latines juridiques'', Dalloz, 2007 — <small>({{ISBN |978-2-247-07078-7)</small>}}
* Marie-Dominique Porée-Rongier, ''Les expressions grecques et latines'', First, 2007 — <small>({{ISBN |978-2-754-00477-0)</small>}}
 
;Kenrouedad
*{{en}} {{la}} [http://www.thelatinlibrary.com/ ''The Latin Library''] – Skridoù latin klasel.
Linenn 2 440 ⟶ 2 429:
*{{fr}} {{la}} [http://www.lexilogos.com/latin/gaffiot.php Geriadur Gaffiot latin-galleg (1934)]
*{{fr}} {{la}} [http://www.locutio.net/modules.php?name=Encyclopedia&op=list_content&eid=1 ''Locutio – Expressions et Citations Latines'']
 
== Notennoù ==
{{Daveoù|bannoù=2}}
[[Rummad:Lennegezh]]
 
Rummad:Rolloù
Rummad:Lavaroù latin
Adtapet diwar « https://br.wikiquote.org/wiki/Lavaroù_latin »